|
|
Czynniki chemiczne
Małgorzata Pośniak
Ewa Gawęda
|
Chemiczne zanieczyszczenia powietrza mają istotny wpływ na jakość powietrza w pomieszczeniach, w tym również w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy biurowej. Źródłem emisji wieloskładnikowych mieszanin substancji należących do różnych grup chemicznych i charakteryzujących się różnymi właściwościami fizykochemicznymi i toksycznymi są głównie:
- materiały budowlane
- wszystkie elementy stanowiące wyposażenie pomieszczeń, w tym stosowane maszyny i urządzenia
- żywe organizmy
- powietrze zewnętrzne (atmosferyczne).
Z materiałów budowlanych, jak również wszystkich elementów stanowiących wyposażenie pomieszczeń, wyprodukowanych głównie z surowców syntetycznych, wydzielają się do powietrza substancje chemiczne, a przede wszystkim lotne związki organiczne (VOCs – volatile organic compounds), charakteryzujące się następującymi własnościami:
- łatwością przechodzenia w postać pary lub gazu
- wysoką prężnością par i niską rozpuszczalnością w wodzie
- zakresem temperatur wrzenia 50÷250 °C.
Należą do nich m.in. węglowodory aromatyczne – benzen, toluen, ksyleny i inne homologi benzenu z alifatycznymi łańcuchami, węglowodory alifatyczne, estry, chlorowcopochodne – chlorek winylu, dichloroetan, tetrachloroeten, aldehydy – formaldehyd, acetaldehyd, akrylaldehyd oraz fenol i jego chloropochodne. Przykładowe materiały budowlane i wyposażeniowe emitujące VOCs podano w tablicy 3-1.
Tablica 3-1. Źródła emisji lotnych związków organicznych
| Nazwa substancji chemicznej |
Żródło emisji |
| Aceton |
farby, pokrycia ochronne, zmywacze, materiały wykończeniowe i uszczelnienia |
| Węglowodory alifatyczne (dekan, oktan, heksan) |
farby, kleje, procesy spalania, składniki uszczelniaczy, benzyna, dywany, linoleum |
| Węglowodory aromatyczne (toluen, ksylen, benzen) |
procesy spalania, kleje, farby, benzyna, linoleum, tynki, masy gipsowe |
| Dichlorometan,chlorometan,trichloroetan |
tapicerowanie, środki do czyszczenia dywanów,lakiery, zmywacze,rozpuszczalniki,korektory |
| Octan n-butylu |
pokrycia dźwiękochłonne, linoleum, uszczelnienia |
| Dichlorobenzen |
środki przeciw molom, odświeżacze powietrza, dywany |
| 4-Fenylocykloheksen (4-PC) |
farby, dywany |
| Terpeny |
nabłyszczacze, środki czystości,dezodoranty, papierosy |
Dodatkowym źródłem emisji chemicznych zanieczyszczeń powietrza w pomieszczeniach pracy biurowej mogą być także użytkowane w nich urządzenia, takie jak kserokopiarki czy drukarki laserowe. Podczas pracy tego typu urządzeń mogą być emitowane szkodliwe substancje chemiczne, np. ozon czy tlenki azotu.
Czynnikami chemicznymi wydzielanymi przez żywe organizmy są przede wszystkim: ditlenek węgla, substancje zapachowe, gazy jelitowe, endotoksyny produkowane przez bakterie i wirusy.
Zanieczyszczenia z zewnętrznego powietrza atmosferycznego, m.in. radon, tlenki siarki, tlenki azotu, węglowodory alifatyczne i aromatyczne, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, metale ciężkie i ich związki przedostające się do pomieszczeń w wyniku infiltracji, również stanowią istotne źródło zanieczyszczeń chemicznych powietrza w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy i stałego pobytu ludzi.
Systematyczny rozwój przemysłu chemicznego wprowadzającego na rynek nowe produkty, często sklasyfikowane jako substancje bardzo toksyczne, przyczynia się do powstawania nowych źródeł emisji substancji, które mogą negatywnie oddziaływać na człowieka i wpływać na pogorszenie samopoczucia, a także na stan jego zdrowia.
Oddziaływanie na człowieka różnych substancji chemicznych występujących w mieszaninach w małych stężeniach może być przyczyną zespołu klinicznego, tzw. wieloczynnościowej nadwrażliwości chemicznej MSC (multiple chemical sensivity) objawiającej się m.in. nadmiernym zmęczeniem, depresją, zaburzeniami pamięci, zaburzeniami rytmu serca oraz jelit.
Badania chemicznych zanieczyszczeń powietrza w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej ukierunkowane na identyfikację i ilościowe określenie stężeń poszczególnych substancji chemicznych, jak również na zbadanie negatywnych skutków oddziaływania na człowieka niskich stężeń substancji chemicznych występujących w wieloskładnikowych mieszaninach są przedmiotem wielu prac realizowanych w krajowych i zagranicznych ośrodkach naukowo-badawczych [3, 4, 5, 6, 9, 13, 14, 15, 16, 17].
Więcej informacji w monografii pt.
Zespół Chorego Budynku. Ocena Parametrów Środowiska Pracy, pod redakcją Elżbiety Jankowskiej i Małgorzaty Pośniak, CIOP-PIB, Warszawa 2007.
|
|
