Programy modyfikacji zachowań niebezpiecznych

Według różnych badań zachowania niebezpieczne (ryzykowne) pracowników stanowią przyczynę 75-90% wypadków przy pracy. Przy czym pod pojęciem zachowanie niebezpieczne  należy rozumieć każde zachowanie pracownika i osoby przebywającej na terenie zakładu polegające na nieprzestrzeganiu zasad i przepisów bezpieczeństwa, a także tolerowanie zachowań niebezpiecznych wśród innych osób.

Wdrożenie programu modyfikacji zachowań niebezpiecznych ma przyczynić się poprawy kultury bezpieczeństwa w przedsiębiorstwie oraz ograniczenia liczby wypadków, zdarzeń potencjalnie wypadkowych oraz  dolegliwości związanych  z pracą.  Wdrożenie takiego programu wymaga ustalenia jego celów, wypracowania metod obserwacji, rejestrowania i analizy przyczyn zachowań niebezpiecznych wśród pracowników oraz stworzenia skutecznego systemu komunikacji. Schemat wdrażania programu modyfikacji zachowań niebezpiecznych został przedstawiony na rys. 1.

Rys. 1. Wdrażanie programu modyfikacji zachowań niebezpiecznych

Szkolenia i konsultacje stanowią pierwszy krok interwencji i mają na celu objaśnić zasadność i przebieg projektu, a także przybliżyć problematykę związaną z kulturą bezpieczeństwa. Do obserwacji zachowań mają być zachęcani wszyscy pracownicy – ma to uwrażliwić każdego pracownika na problemy bezpieczeństwa, a tym samym uświadomić mu, że jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo swoje i swoich współpracowników. Zarejestrowane informacje na temat zachowań niebezpiecznych powinny być przedmiotem okresowej analizy i przy najmniej raz w miesiącu omawiane z pracownikami w celu identyfikacji ich przyczyn i zaplanowania działań naprawczych.

W krótkim okresie skuteczność programów modyfikacji zachowań niebezpiecznych najlepiej jest mierzyć poziomem kultury bezpieczeństwa i dobrostanu pracowników (z wykorzystaniem list kontrolnych). Chociaż wskaźniki statystyczne (wskaźniki wypadków przy pracy czy absencji chorobowej) są łatwe od zastosowania z uwagi na ich dostępność w każdym przedsiębiorstwie w zasadzie w dowolnym momencie, charakteryzują się one jednak dużymi ograniczeniami z punktu widzenia oceny skuteczności działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Po pierwsze skutki wzrostu poziomu skuteczności zarządzania bhp mierzone tymi wskaźnikami są odroczone w czasie i zastosowanie ich ma sens dopiero w długim okresie, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z przedsiębiorstwami o dobrym poziomie bezpieczeństwa. Po drugie wskaźniki statystyczne pozwalają zmierzyć skuteczność działań a posteriori, czyli dopiero po wystąpieniu wypadku przy pracy czy choroby zawodowej nie pozwalają natomiast zidentyfikować problemów i niezgodności występujących w organizacji oraz wskazać możliwości ich usprawnień w celu uniknięcia wypadku czy choroby. Wskaźniki te wskazują zatem na fakt istnienia problemu jedynie jako jego skutek i należą do grupy tzw. wskaźników skutkowych.

W ramach I etapu programu Wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” realizowanego przez CIOP-PIB wdrożono w trzech przedsiębiorstwach programy modyfikacji zachowań niebezpiecznych. Uzyskane wyniki pozwalają ocenić, iż prowadzone w ramach projektu działania w znacznym stopniu zwiększają nie tylko świadomość pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, ale również poczucie świadomości odpowiedzialności pracowników za bezpieczeństwo swoje i swoich kolegów. Widać też wyraźnie, iż przedsiębiorstwa w których działania te prowadzone są systematycznie, osiągają – z punktu widzenia pracowników – coraz lepsze oceny we wszystkich elementach tyczących się zarówno bezpieczeństwa jak i kultury pracy.

Nie jest przypadkiem, iż stosunkowo nieduży wzrost wskaźników miał miejsce w przypadku, gdy ich początkowa wartość miała wartość najwyższą. Wynika to – w o oczywisty sposób – z faktu, iż tam, gdzie wskaźniki początkowe, stan świadomości i wiedzy na tematy objęte ankietą zarówno kierownictwa jak i załogi był najwyższy, i idąc dalej pole do poprawy było najmniejsze. Niemniej widać wyraźnie, iż generalny wzrost oceny poszczególnych wskaźników oznacza, iż pracownicy widzą poprawę standardów bezpieczeństwa i higieny pracy – zarówno fizycznych jak i organizacyjnych – w swoich przedsiębiorstwach.