 |
Hałas |
|
Drgania mechaniczne |
|
Pola elektromagnetyczne |
|
Elektryczność statyczna |
|
Nielaserowe promieniowanie optyczne |
|
Nowa wersja MOBILNA Serwisu "Bezpieczniej" na https://m.ciop.pl |
   
|
ZAGROŻENIE NIELASEROWYM PROMIENIOWANIEM OPTYCZNYM W ŚRODOWISKU PRACY W POLSCE
Autor: dr inż. Agnieszka Wolska Nielaserowe promieniowanie optyczne powszechnie występuje w środowisku pracy. Pracownicy mogą być narażeni zarówno na promieniowanie emitowane przez źródła naturalne (Słońce, nieboskłon, księżyc itp.) jak i sztuczne. Wśród sztucznych źródeł tego promieniowania jest wiele takich, których emisja może stanowić o szkodliwości dla zdrowia człowieka jak również wiele takich, które choć emitują to promieniowanie to ich poziomy promieniowania nie stanowią o szkodliwości dla zdrowia pracownika. I tak każde źródło światła stosowane do celów oświetleniowych, monitor ekranowy, wskaźnik czy sygnalizator świetlny w urządzeniach i maszynach są źródłami promieniowania optycznego lecz jeśli są stosowane zgodnie z przeznaczeniem to nie stanowią o szkodliwości dla zdrowia. Natomiast szereg procesów technologicznych wymaga stosowania specjalistycznych źródeł promieniowania optycznego dużej mocy lub promieniowanie optyczne podczas tych procesów jest produktem ubocznym (np. spawanie, piece hutnicze), i wówczas emitują promieniowanie, które może powodować skutki szkodliwe dla zdrowia pracownika. Z tego względu liczba identyfikowanych zagrożeń tym promieniowaniem na stanowiskach pracy odzwierciedla zaledwie część stanowisk pracy, na których to promieniowanie występuje. Ponadto statystyki obejmują tylko ekspozycję na sztuczne źródła tego promieniowania.
Rys. 1. Procentowe udziały zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie optyczne (UV + IR) w stosunku do zatrudnionych w zagrożeniu na promieniowanie (jonizujące + laserowe + UV+ IR)w poszczególnych działach gospodarki w 2011 r. Rys. 2. Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie optyczne w poszczególnych działach gospodarki w 2011 r. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w warunkach zagrożenia promieniowaniem pracowało 9070 osób w 2009 r. a 8311 osób w 2010 r. Poniżej na rys. 4 przedstawiono w formie graficznej dane statystyczne obrazujące stan zagrożenia promieniowaniem w środowisku pracy w Polsce oraz w poszczególnych działach gospodarki, opracowane na podstawie danych publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny ("Warunki pracy w 2009 r." i "Warunki pracy w 2010 r."). Można zauważyć, że największa liczba osób zagrożonych tym czynnikiem występowała w działach: przemysł, opieka zdrowotna i budownictwo. Natomiast na rys. 5 przedstawiono rozkład tych osobozagrożeń w poszczególnych województwach, gdzie na pierwszym miejscu pod względem liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie występuje w województwie śląskim, a następnie kolejno w dolnośląskim, podkarpackim, wielkopolskim i mazowieckim. Rys. 3.Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie w poszczególnych województwach i w 2011 r. Rys. 4. Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie w poszczególnych działach gospodarki w 2009 r. i 2010 r. Przyjmując udziały procentowe zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie optyczne (UV + IR) w stosunku do zatrudnionych w zagrożeniu na promieniowanie (jonizujące + laserowe + UV+ IR) w poszczególnych działach gospodarki w 2008 r. przedstawione na rys. 1 oszacowano liczby osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie optyczne w latach 2009 i 20010 w Polsce i w poszczególnych działach, co obrazuje wykres na rys. 5. Rys.5. Liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia na promieniowanie w poszczególnych województwach i w 2009 r. i 2010 r. Zagrożenie promieniowaniem optycznym, podobnie jak i innymi fizycznymi czynnikami szkodliwymi w środowisku pracy w ciągu ostatnich lat systematycznie maleje jednak spadek liczby zagrożonych nie jest duży. Należy dodać, że statystyki GUS obejmują jedynie zakłady pracy zatrudniające 10 i więcej pracowników a zachodzące zmiany w strukturze zagrożeń mogą być częściowo spowodowane przeobrażeniami zachodzącymi w gospodarce narodowej. Szacuje się, że liczba pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na sztuczne promieniowaniem optyczne w zakładach pracy wynosi ok. 100 tys. osób, a ekspozycja zawodowa na sztuczne promieniowanie optyczne (nielaserowe i laserowe) występuje na ponad 120 000 stanowiskach pracy w Polsce, z czego tylko na nadfiolet jest eksponowanych ok. 91 tys. pracowników [European Agency for Safety and Health AT Work, Report of Project P-06-07 Emerging risks report on ultraviolet radiation, Bilbao,2006], Powyższe dane nie obejmują statystyk dotyczących ekspozycji na promieniowanie widzialne. W szczególności są to osoby zatrudnione w przemysłach: hutniczym, metalurgicznym, poligraficznym, meblowym, chemicznym, elektronicznym, farmaceutycznym czy spożywczym, a także w budownictwie, handlu i naprawach, placówkach opieki zdrowotnej i salonach kosmetycznych. Na wielu stanowiskach pracy w zakładach pracy, gdzie występuje narażenie na promieniowanie optyczne nie wykonywano dotąd pomiarów poziomu ekspozycji stąd brak jest danych o istniejącym tam zagrożeniu i dane te nie występują w zbieranych przez GUS statystykach. Do najliczniejszych grup zawodowych zatrudnionych na tych stanowiskach można zaliczyć spawaczy, hutników, operatorów maszyn poligraficznych (kopiorama, sitodruk itp.), fototerapeutów, kadrę naukową i techniczną wykonującą doświadczenia i pomiary z wykorzystaniem tego promieniowania, a także pracowników zatrudnionych w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, chemicznym itp., gdzie wykorzystywane są lampy bakteriobójcze. WPŁYW PROMIENIOWANIA OPTYCZNEGO NA ORGANIZM CZŁOWIEKA Autor: dr inż. Agnieszka Wolska Promieniowanie optyczne jest czynnikiem środowiska niezbędnym do prawidłowego rozwoju i działalności człowieka. Dzięki niemu widzimy otaczający nas świat, regulowany jest cykl okołodobowy, wspomagane są procesy gojenia ran, leczenia infekcji i metabolizmu człowieka oraz wytwarzania witaminy D3 a także wspomaga leczenie depresji, urazów, stłuczeń itp. Stąd pewna ilość tego promieniowania jest niezbędna dla zdrowia człowieka. Jednak nadmierna ilość tego promieniowania może powodować skutki szkodliwe dla zdrowia człowieka, które odnoszą się do oczu i skóry. Skutki nadmiernej ekspozycji na promieniowanie optyczne zależą od zakresu widmowego promieniowania, poziomu promieniowania, rodzaju eksponowanej tkanki, czasu ekspozycji i wielkości kątowej źródła promieniowani emitującego w zakresie 300-1400 nm. Biologiczne działanie może wywołać jedynie promieniowanie pochłonięte. Rodzaj skutku szkodliwego dla skóry i oka zależy od długości fali promieniowania zarówno ze względu na:
W zależności od długości fali promieniowanie optyczne wnika do tkanki skóry na różną głębokość i jest absorbowane w różnych jej częściach. Po wniknięciu promieniowania do tkanki jest ono w niej absorbowane i rozpraszane, a część jest także transmitowana do głębszych partii, w zależności od współczynnika absorpcji zmienia się wartość głębokości wnikania promieniowania. Głębokość wnikania promieniowania w obszar skóry zależy od współczynnika absorpcji tkanek, im współczynnik absorpcji wyższy tym głębokość wnikania niższa. Na rys. 6 przedstawiono głębokość wnikania promieniowania w obszar skóry dla poszczególnych zakresów promieniowania optycznego. Można zauważyć , że najgłębiej wnika w skórę promieniowanie z zakresu widzialnego i bliskiej podczerwieni (IRA). Rys. 5. Głębokość wnikania promieniowania w obszar skóry dla poszczególnych zakresów promieniowania optycznego Wnikanie poszczególnych zakresów promieniowanie optycznego w gałkę oczna również silnie zależy od własności absorpcyjnych poszczególnych jej elementów. Daleki nadfiolet (UVC) z zakresu 200-215 nm i podczerwień o długościach fal powyżej 1400 nm (IRB i IRC) są pochłaniane przez rogówkę. Bliski nadfiolet (UVA) oraz średnia podczerwień (IRB) i częściowo bliska podczerwień (IRA) pochłaniane są przez soczewkę. Natomiast promieniowanie widzialne oraz większość bliskiej podczerwieni (IRA) jest przepuszczane do siatkówki [Wolska, Dybczyński, 2008]. Na rys. 6 przedstawiono wnikanie poszczególnych zakresów promieniowania optycznego w gałkę oczną. Rys. 6. Wnikanie promieniowanie optycznego w gałkę oczną Rozróżnia się reakcję fotochemiczną oraz termiczną. Procesy fotochemiczne wiążą się z reakcją chemiczną specyficzną dla stanu wzbudzonego. Reakcje te odpowiadają za uszkodzenia przy małych poziomach ekspozycji oraz przy jednoczesnej, wysokiej absorpcji promieniowania przez tkankę. Tkanki takie jak soczewka oka, siatkówka oka pod wpływem wydłużonych ekspozycji na promieniowanie UV lub widzialne o umiarkowanym poziomie mogą ulec nieodwracalnym zmianom. Oddziaływanie fotochemiczne ma charakter sumacyjny przez co zmiany chorobowe mogą występować w przypadku serii dawek promieniowaniem optycznym. Im wyższa wartość energii fotonów niesionej przez promieniowanie tym większe prawdopodobieństwo wywołania reakcji fotochemicznej w eksponowanej tkance. Mechanizmy fotochemiczne uszkodzeń tkanki dominują zatem w obszarze nadfioletu, zwłaszcza poniżej 380 nm. Ze wzrostem długości fali prawdopodobieństwo, że energia fotonu promieniowania będzie wystarczająca do wzbudzenia reakcji fotochemicznej maleje, osiągając praktycznie zero dla fal powyżej 780 nm. Stąd działanie promieniowania optycznego z zakresu 180 – 380 nm ma charakter wyłącznie fotochemiczny a jego skutek biologiczny zależy od ilości pochłoniętego promieniowania w ciągu całej zmiany roboczej, stąd do oceny zagrożenia tym promieniowaniem przyjmuje się łączny czas ekspozycji pracownika w ciągu zmiany roboczej. Natomiast działanie promieniowania optycznego z zakresu powyżej 800 nm ma charakter wyłącznie termiczny a jego skutek biologiczny zależy od ilości pochłoniętego promieniowania w ciągu jednorazowej ekspozycji, bez względu na liczbę tych ekspozycji powtarzanych w ciągu zmiany roboczej. Promieniowanie optyczne dostarcza energię do tkanek, która po zaabsorbowaniu powoduje zwiększenie energii kinetycznej (drgań) cząstek. Efektem makroskopowym tego zjawiska jest wzrost temperatury tkanki. Po przekroczeniu przez eksponowany obszar temperatury 45°C następuje rozrywanie błon komórkowych oraz spiekanie tkanek. Promieniowanie z zakresu 380- 780 nm może wywoływać zarówno reakcji fotochemiczne jak i termiczne w eksponowanych tkankach. Rodzaj występującego zagrożenia oraz przykłady szkodliwych skutków zdrowotnych dla poszczególnych zakresów promieniowania optycznego przedstawia tabela 1. Skutkiostre oddziaływania promieniowania optycznego to takie, które występują czasie do 24 godzin od ekspozycji na promieniowanie, natomiast skutki chroniczne, to takie które występują po wielokrotnej, często wieloletniej ekspozycji na to promieniowanie. Tabela 1. Przykłady zagrożeń i skutków szkodliwych dla poszczególnych zakresów promieniowania optycznego
CHOROBY ZAWODOWE Autor: dr inż. Agnieszka Wolska Choroba zawodowa jest chorobą spowodowaną działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy i znajdująca się w wykazie chorób zawodowych rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach. [V]. Choroba zawodowa powstaje w wyniku stałego przebywania ciała w niedogodnej pozycji, systematycznego wykonywania forsownych czynności i regularnego przebywania w otoczeniu zawierającym czynniki szkodliwe dla zdrowia. O chorobach zawodowych związanych ze szkodliwym oddziaływaniem promieniowania optycznego na organizm człowieka mówimy wtedy, gdy występuje regularna ekspozycja na to promieniowanie o wartościach przekraczających maksymalne dopuszczalne ekspozycje określone w rozporządzeniu MPiPS w sprawie najwyższych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy [b]. Choć lista skutków szkodliwych dla zdrowia człowieka związanych z ekspozycją na promieniowanie optyczne przedstawionych powyżej jest dość duża, to do chorób zawodowych zalicza się tylko te, które występują w wykazie chorób zawodowych. Pozostałe, nie występujące w tym wykazie, choroby zalicza się do chorób związanych z wykonywaniem pracy (ang. work-related diseases). Do chorób zawodowych, które mogą wynikać z ekspozycji na promieniowanie optyczne zalicza się w Polsce:
Jak łatwo zauważyć w wykazie chorób zawodowych nie znajdują się takie skutki szkodliwe dla zdrowia jak poparzenia skóry (tak nadfioletem jak i podczerwienią), uszkodzenia termiczne wywołane promieniowaniem laserowym, skrzydlik, przednowotworowe zmiany skórne, zapalenie rogówki i stany zapalne siatkówki. Dane dotyczące chorób zawodowych związanych z promieniowaniem optycznym nie są publikowane w dostępnych opracowaniach zbiorczych opracowywanych przez Centralny Rejestr Chorób Zawodowych przy Instytucie Medycyny Pracy. Natomiast dane te można uzyskać tylko na indywidualne zamówienie, co w odniesieniu do ekspozycji zawodowej na nadfiolet było uzyskane w roku 2006 [European Agency for Safety and Health AT Work, Report of Project P-06-07 Emerging risks report on ultraviolet radiation, Bilbao,2006]. W tabeli 2 przedstawiono liczby przypadków zachorowań m w okresie 15 lat od 1990 do 2005 r w Polsce. Wykazano w tym okresie tylko 28 przypadków chorób zawodowych. W związku z faktem, że większość tych chorób występowało u spawaczy, przedstawiono w tabeli 3 liczbę przypadków dla poszczególnych chorób w tej grupie zawodowej wraz z określeniem procentowego ich udziału we wszystkich zarejestrowanych przypadkach. Tabela 2. Liczba chorób zawodowych spowodowanych nadfioletem w Polsce w latach 1990-2005
Tabela 3. Wykaz chorób zawodowych spowodowanych nadfioletem u spawaczy
Podsumowując należy stwierdzić, że wykazywane w rejestrze choroby zawodowe stanowią tylko część rzeczywiście występujących u pracowników chorób powodowanych tym promieniowaniem. Wynika to zarówno z częstego nie zgłaszania przez pracowników objawów chorobowych lekarzowi medycyny pracy wraz z podaniem informacji o zawodowej ekspozycji (np. często pracownicy nie zgłaszają się do lekarza z zapaleniem spojówek ) oraz choroby powodowane chroniczną ekspozycją często występują po wielu latach ekspozycji , często już po ustaniu narażenia wobec czego nie są kojarzone z wcześniejszym narażeniem lub skutek przypisywany jest innym mprzyczynom (jak np. zaćma).
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
     |