BHP info - toluen

TOLUEN

nr CAS: 108-88-3

Toluen jest bezbarwną, lotną, łatwopalną i wybuchową cieczą o charakterystycznym zapachu. Jest szeroko stosowanym rozpuszczalnikiem farb, lakierów i róznych produktów używanych do pokrywania i zabezpieczania powierzchni metalowych i drewnianych. Jest używany do odtłuszczania, a także jako surowiec do syntezy wielu substancji chemicznych, takich jak kwas benzoesowy, dwuizocyjanian toluenu, ksylenu i innych. Stosowany jest również do produkcji barwników i leków.

NDS = 100 mg / m³
NDSCh = 200 mg / m³

NDSP: –
DSB: 0,5 mg o-krezolu/g kreatyniny w moczu pobranym po zakończeniu zmiany
Ft – substancja działająca toksycznie na płód
Sk – substancja wchłania się przez skórę

Wyjątki z "Dokumentacji dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego" autorstwa prof. dr hab. Marka Jakubowskiego (Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi), PiMOŚ, nr 3(55) 2007:

Wprowadzenie

Toluen ma wszechstronne zastosowanie jako surowiec w procesie produkcji gumy, żywic, detergentów, barwników, leków, trinitrotoluenu, kwasu benzoesowego i diizocyanianu toluenu. Toluen jest składnikiem wielu takich produktów rynkowych, jak: farby, szelak, inhibitory korozji, rozcieńczalniki oraz środki czyszczące i sanitarne zawierające rozpuszczalniki organiczne.

Narażenie zawodowe na toluen może występować na etapie produkcji, wytwarzania, konfekcjonowania i przechowywania półproduktów i produktów zawierających toluen, jak również ich stosowania, np. w trakcie malowania farbami i lakierami czy oczyszczania powierzchni.

Toluen może wchłaniać się do organizmu przez płuca, z przewodu pokarmowego i przez skórę. Retencja par toluenu w płucach u ludzi wynosi około 60 ÷ 80%. Szybkość wchłaniania toluenu przez skórę wynosi w przypadku kontaktu 0,69 mg/cm²/h. Główną drogą przemiany toluenu u ludzi jest utlenianie reszty metylowej do grupy karboksylowej z utworzeniem kwasu benzoesowego, który następnie ulega sprzęganiu z glutationem z utworzeniem kwasu hipurowego. Półokres wydalania kwasu hipurowego z moczem po narażeniu inhalacyjnym wynosi około 3,5 h.

Efekty krytyczne działania toluenu obejmują działanie drażniące na oczy, wpływ na reprodukcję, działanie ototoksyczne i neurotoksyczne. Wartość NOAEL dla działania neurotoksycznego toluenu (wykonywanie testów psychometrycznych) ustalono na poziomie około 375 mg/m³. Spontaniczne poronienia występowały u kobiet narażonych zawodowo na toluen o stężeniach rzędu 170 ÷ 550 mg/m³ (średnio 300 mg/m³). Narażenie na toluen powoduje podrażnienie układu oddechowego, oczu i ból głowy. Stężenie 150 mg/m³ toluenu przyjęto za wartość NOAEL dla tego typu skutków działania, a stężenie 375 mg/m³ za wartość LOAEL. Przyjmując za skutek krytyczny działanie drażniące, zaproponowano wartość NDS toluenu równą 100 mg/m³. Pozostawiono również oznakowanie normatywu literami "Sk" (substancja wchłania się przez skórę) i literami "Ft" (substancja działa toksycznie na płód). Ze względu na działanie drażniące związku ustalono wartość NDSCh toluenu równą
200 mg/m³.

Oznaczanie stężenia kwasu hipurowego w moczu zastąpiono oznaczaniem stężenia o-krezolu. Wartość DSB (dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym) ustalono na poziomie 0,5 mg o-krezolu/g kreatyniny w próbkach moczu pobranych po zakończeniu zmiany roboczej.

Ogólna charakterystyka substancji [Tox Profile, 1998; IPCS, 1994]

Nazwa chemiczna : toluen

Synonimy : methylbenzene, phenylmethane, toluol , methylbenzol, metylobenzen.
Nazwy handlowe: methacide

Wzór sumaryczny C₇H₈
Wzór strukturalny

– nazwa chemiczna toluen
– nazwa handlowa methacide
– numer CAS 108-88-3
– numer WE 203-625-9
– numer indeksowy 601-021-00-3
– synonimy: methylbenzene, phenylmethane, toluol, methylbenzol
i metylobenzen.

Masa cząsteczkowa 92,14
1ppm odpowiada 3,75 mg/m³
1 mg/m³ odpowiada 0,267 ppm

Właściwości fizykochemiczne [Toxicological Profile, 2000]

Temperatura topnienia -95 ^oC
Temperatura wrzenia 110,6 ^oC
Gęstość w 20 ^oC 0,8669 g/cm³
Gęstość par (powietrze = 1) 3,2
Prężność par 28,4 mmHg ( 3,73 kPa) w 25^oC
Stężenie pary nasyconej w 25 ^oC 142 g/m³
Współczynnik podziału oktanol-woda (log POW) 2,69
Temperatura samozapłonu 480^oC
Rozpuszczalność w wodzie w 25^oC 534,8 mg/l
Miesza się z rozpuszczalnikami organicznymi
Temperatura zapłonu 4^oC
Temperatura samozapłonu 480 ^oC
Próg zapachu 1,5 – 3,2 mg/m³

Klasyfikacja i oznakowanie toluenu są zgodne z rozporządzeniem ministra zdrowia z dnia 28 września 2005 r. w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (DzU nr 201, poz. 1674 obecnie uchylone) :

F; R11; Repro. Kat. 3; R63; Xn; R48/20-65; Xi; R38; R67.

Oznaczają one:
F – produkt wysoce łatwo palny;
Xn – produkt szkodliwy;
Xi – produkt drażniący;
R11 – substancja wysoce łatwo palna;
R38 – działa drażniąco na skórę;
R63 – możliwe ryzyko szkodliwego działania na dziecko w łonie matki;
R65 – działa szkodliwie; może powodować uszkodzenie płuc w przypadku połknięcia;
R67 – pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy;
R48/20 – działa szkodliwie przez drogi oddechowe; stwarza
poważne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia.

Otrzymywanie, zastosowanie, narażenie zawodowe

Toluen występuje w niewielkich ilościach w ropie naftowej. W wyniku różnych procesów takich jak kraking czy reforming (cyklizacja parafin i odwodornienie w 500^oC) uzyskuje się zwiększenie zawartości toluenu w ropie. Do 17% uzyskanego w ten sposób toluenu ulega następnie wyodrębnieniu. Toluen posiada szerokie zastosowanie jako surowiec w procesie produkcji gumy, żywic, detergentów, barwników, leków, trinitrotoluenu, kwasu benzoesowego, diizocyanianu toluenu. Toluen jest składnikiem szeregu produktów rynkowych takich jak farby, szelak, inhibitory korozji, rozcieńczalniki i zawierające rozpuszczalniki organiczne środki czyszczące i sanitarne.

Narażenie zawodowe na toluen może występować na etapie produkcji, wytwarzania konfekcjonowania i przechowywania półproduktów i produktów zawierających toluen jak również ich stosowania np. w trakcie malowania farbami i lakierami czy oczyszczania powierzchni.

Toluen o wysokim stopniu czystości zawiera mniej niż 0,01% benzenu natomiast w produkcie technicznym zawartość benzenu może być znacznie wyższa. Mogą się tam także znajdować wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (ACGIH, 2001).

W Polsce w, 2000 roku 559 osób było narażonych na toluen w stężeniu powyżej wartości NDS wynoszącej 100 mg/m³.