Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi w formie gazów, par, cieczy i drobnych cząstek stałych po skompletowaniu z izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego stanowi skuteczną barierę odgradzającą organizm człowieka od skażonego chemicznie środowiska pracy. Składa się z kombinezonu z butami, zapinanego gazoszczelnym zamkiem błyskawicznym oraz rękawic przytwierdzonych do rękawów kombinezonu specjalnymi obejmami.

Zgodnie z klasyfikacją przedstawioną w projekcie normy PN-EN 943-1 odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi w formie gazów, par, cieczy i drobnych cząstek występuje w postaci dwóch typów:
typ 1 - odzież zabezpieczająca cały organizm, posiadająca cechy gazoszczelności –
spełniająca wymagania testu szczelności wg PN-EN 464,
typ 2 - odzież zabezpieczająca cały organizm , nie spełniająca wymagań testu szczelności wg PN-EN 464, w której zabezpieczenie przed wnikaniem niebezpiecznych substancji realizowane jest poprzez nadciśnienie wewnątrz kombinezonu.

W ramach typu 1 wyróżniamy trzy rodzaje odzieży gazoszczelnej:
typ 1a - odzież z aparatem powietrznym noszonym wewnątrz kombinezonu, sprzęt ochrony układu oddechowego chroniony jest przed działaniem niebezpiecznych mediów przez kombinezon
typ 1b - odzież z aparatem powietrznym noszonym na zewnątrz kombinezonu –sprzęt ochrony układu oddechowego nie   jest chroniony przed działaniem niebezpiecznych mediów
typ 1c - odzież z zasilaniem w powietrze do oddychania dostarczanym z zewnętrznej linii sprężonego powietrza.

Najczęściej stosowane są dwa pierwsze rodzaje odzieży, które przedstawiono na rysunku 1.

                                                    Typ 1a Typ 1b

Rysunek 1. Przykłady odzieży gazoszczelnej

Odzież gazoszczelna w wersji 1a zapewnia całkowitą izolację pracownika od otoczenia. Powietrze pobierane z aparatu powietrznego jest wydychane do wewnątrz kombinezonu a stamtąd przez zawory wydechowe wydostaje się na zewnątrz. Wytworzone nadciśnienie stanowi dodatkowy czynnik bezpieczeństwa (rysunek 2) .

Rysunek 2 System nadciśnieniowego bezpieczeństwa w odzieży gazoszczelnej typ 1a  [7]

   Główne wady tego rodzaju odzieży to: zaparowanie wizjera (likwidacja zamglenia powoduje ograniczenie widoczności), tworzenie wewnątrz ubrania niekorzystnego mikroklimatu, ograniczenie oddychania skórnego ze względu na wzrost stężenia dwutlenku węgla wewnątrz kombinezonu.

W grupie odzieży z aparatem umieszczonym wewnątrz spotykane są dwa rozwiązania konstrukcyjne:

kombinezon z własnym wizjerem, kombinezon z maską wbudowaną w kaptur - wizjer maski pełni rolę wizjera ubrania.

Odzież gazoszczelna w wersji 1b tzn. z aparatem umieszczonym na zewnątrz ubrania nie zapewnia tak wysokiego poziomu ochrony jak odzież typ 1a. Pomimo stosowania w tych kombinezonach materiałów o wysokiej odporności chemicznej, ograniczenia w zastosowaniu są często zależne od odporności chemicznej oraz skuteczności sprzętu ochrony układu oddechowego. W wersji 1b odzieży gazoszczelnej maska może być przymocowana na stałe do kaptura kombinezonu bądź stanowić niezależny element, dopasowany do kaptura.

Konstrukcja odzieży gazoszczelnej w wersji z aparatem powietrznym umieszczonym na zewnątrz kombinezonu ma wiele zalet:

umieszczenie aparatu na zewnątrz pozwala na jego zdjęcie i przeciśnięcie się ratownika przez różnego rodzaju szczeliny, przejścia i otwory, odzież zapewnia dobrą swobodę ruchów, nie ma problemu mglenia wizjera.

Odzież gazoszczelna w wersji 1c, stosowana jest rzadko. Odzież ta kompletowana jest ze stacjonarnym, izolującym sprzętem ochrony układu oddechowego. Podstawowym źródłem zasilania w powietrze jest w tym przypadku linia sprężonego powietrza. Rozwiązanie to stosowane jest najczęściej w przypadku, gdy są określone: wielkość stanowiska pracy, zakres wykonywanych przez pracownika czynności. Odzież gazoszczelna w wersji 1c nie jest stosowana przez jednostki ratownicze.  

Odzież chroniąca przed substancjami chemicznymi typ 2 wykonana jest z materiałów które spełniają takie same wymagania jak materiały w odzieży typ 1 i zapewniają przede wszystkim ochronę przed przenikaniem substancji chemicznych. Konstrukcja odzieży nie zapewnia szczelności a  ochrona przed przenikaniem substancji chemicznych realizowana jest przez nadciśnienie wewnątrz odzieży.

Wymagania dla odzieży gazoszczelnej przedstawione w projekcie normy europejskiej      PN EN 943-1 dotyczą materiału podstawowego, szwów, połączeń, wizjera, zaworów wydechowych i całego ubioru. Właściwości materiałów w zakresie m.in. odporności na przenikanie substancji chemicznych, odporności na ścieranie, oddziaływania ciepła, zginania, wytrzymałości na rozdzieranie, odporności chemicznych charakteryzowane są za pomocą klas (tabela 1). Oznacza to iż dopuszczalne są różne poziomy wykonania materiału, a użytkownicy powinni dobierać odzież na podstawie znajomości ryzyka na stanowiskach pracy.

Tabela 1 Klasyfikacja odzieży pod względem odporności na przenikanie substancji chemicznych

Klasyfikacja odzieży pod względem odporności na przenikanie substancji chemicznych

Klasa odporności	Czas przebicia materiału [min]
6	> 480
5	> 240
4	> 120
3	> 60
2	> 30
1	> 10

Przykładowa tabela odporności chemicznych dla materiałów oznaczonych symbolicznie : A, B, C ma postać taką jak przedstawiono w tabeli 2. Tabele zawierają odporności na wszystkie substancje chemiczne na które określona odzież została przebadana i jest odporna.

Tabela 2 Tabela odporności chemicznych dla przykładowych materiałów A, B, C

Substancje chemiczne	Czas przebicia [min]
	A	B	C
Aceton Octan etylu Toluen	4 4 8	12 28 4	480 480 480

Tabela odporności chemicznych odzieży, charakteryzowanych czasem przebicia, umieszczana jest w instrukcji użytkowania załączonej do każdego egzemplarza odzieży gazoszczelnej. W instrukcji podawane są również tabele odporności odzieży w stosunku do parametrów użytkowych np. odporność na ścieranie, gdzie kryterium podziału na klasy jest liczba cykli ścierania do przetarcia materiału.

Specjalny rodzaj odzieży gazoszczelnej przeznaczony jest dla służb ratownictwa chemicznego. Ten rodzaj odzieży oznaczany jest  symbolami:1a-ET i 1b-ET (Emergency Teams).

Odzież dla ratowników chemicznych oprócz wymagań normy PN-EN 943-1 powinna spełniać dodatkowe wymagania lub ograniczenia zawarte w normie PN-EN 943-2. Wymagania te dotyczą materiału podstawowego, szwów, połączeń, wizjera, zaworów wydechowych i całego ubioru. Klasy wymagań podane w tej normie są wymaganiami minimalnymi.

Dokument PN-EN 943-2  nie dopuszcza dowolności klas odporności materiałów w zakresie parametrów fizyko-mechanicznych lecz podaje konkretne ich wartości: np. odporność na ścieranie – materiał powinien odpowiadać wymogom klasy 2 (> 2000 cykli), odporność na przekłucie – klasa 3 (> 50 N).

Odzież ochronna dla służb ratownictwa chemicznego powinna zapewniać ochronę przed określonym spektrum substancji chemicznych. Stąd też w normie PN-EN 943-2 wyszczególniono 15 substancji chemicznych, które zostały tak dobrane, aby reprezentowały w szerokim zakresie agresywne związki chemiczne. Są to m.in. kwasy i zasady nieorganiczne, gazy zasadowe, fluorowe, nieorganiczne gazy kwaśne, ketony, związki azotu, estry, węglowodory nasycone, węglowodory aromatyczne, związki cykliczne i etery

Zarówno podstawowy materiał odzieży ochronnej, szwy, wizjer, jeżeli został zamontowany w odzieży, oraz materiał rękawic i obuwia, powinny spełniać przynajmniej klasę 2 w zakresie odporności na przenikanie substancji chemicznych tzn. czas przebicia powinien być większy od 30 min. W instrukcji użytkowania powinna być wskazana klasa odporności na przenikanie w stosunku do każdego testowego związku chemicznego. Dodatkowo wizjer nie powinien powodować zniekształcenia obrazu po potraktowaniu go substancją testową.  

Wszystkie zapięcia powinny wykazywać co najmniej 5 min odporność na przenikanie każdego testowego związku chemicznego.

Jeżeli któryś z elementów odzieży ochronnej dla ratowników nie osiągnie zakładanego normą poziomu to  w instrukcji użytkowania powinno być wskazane, że ubiór chroniący przed chemikaliami nie jest odpowiedni do stosowania w przypadku ciągłej ekspozycji na dany związek chemiczny.

Parametrem charakteryzującym cały ubiór gazoszczelny jest szczelność określana spadkiem ciśnienia wewnątrz ubioru w określonym czasie. Ten parametr sprawdzany jest podczas badań dla potrzeb oceny typu WE, po naprawach i w określonych odstępach czasu w okresie magazynowania. Sposób przeprowadzenia badania szczelności kombinezonu gazoszczelnego przedstawiono na rysunku 3.

Rysunek 3 Sposób przeprowadzenia badania szczelności kombinezonu gazoszczelnego

Odzież gazoszczelna szczelnie odgradza pracownika od otaczającej atmosfery co ma niekorzystny aspekty fizjologiczny i psychologiczny.

Ze względu na duże obciążenie organizmu jakie stanowi praca w ubraniu gazoszczelnym, należy zwracać uwagę na właściwy dobór osób do tej pracy oraz na przestrzeganie zasad określających bezpieczne stosowanie takiej odzieży. Należy przestrzegać dopuszczalnego limitu czasu pracy w odzieży gazoszczelnej. Zależy on od rodzaju odzieży jak i od warunków w jakich jest praca wykonywana. Na przykład w temperaturze pokojowej praca średnio-ciężka i ciężka wykonywana w odzieży gazoszczelnej nie powinna trwać dłużej niż 30 minut a  w temperaturze 400C maksymalnie 15 minut. Przerwa po takim wysiłku powinna trwać tak długo aż parametry fizjologiczne powrócą do wartości prawidłowych. Trwa to zazwyczaj dłużej niż 1 godzinę.

Właściwości ochronne będą zapewnione przez odzież gazoszczelną tylko wtedy jeżeli będzie ona właściwie konserwowana i przechowywana. Zasady dekontaminacji, mycia i suszenia kombinezonów powinny być zamieszczone w instrukcjach użytkowania. Podczas przechowywania kombinezony nie powinny być napinane. zarówno obuwie jak i nagłowie powinno opierać się o podłoże (patrz rysunek 4).

Rysunek 4 Przechowywanie odzieży gazoszczelnej

Po każdej akcji, jak również co 6 miesięcy w okresie przechowywania należy przeprowadzić badanie szczelności, a po wykryciu nieszczelności dokonać naprawy.

Instrukcja użytkowania odzieży gazoszczelnej powinna zawierać przede wszystkim następujące informacje:

tabelę odporności chemicznych, klasy odporności mechanicznych materiału, czas trwałości wzoru, rodzaj środków ochrony układu oddechowego z jakim należy skompletować odzież, dla typu 1c i 2 odzieży producent powinien podać ciśnienie i prędkość przepływu dostarczanego powietrza. sposób konserwacji i sprawdzania.

Instrukcja powinna być przejrzysta oraz powinna zawierać potrzebne ilustracje.

Użytkownik odzieży gazoszczelnej zobowiązany jest prowadzić dokumentację, w której należy dokonywać zapisów dotyczących użytkowania, sprawdzania, napraw odzieży.

Oznaczenie odzieży gazoszczelnej powinno zawierać następujące informacje:

nazwę producenta, typ i nazwę odzieży, rok produkcji, wielkość, znak graficzny przedstawiający ochronę przed chemikaliami i znak graficzny nakazujący zapoznanie się z instrukcją użytkowania (rysunek 1).