Akrylan hydroksypropylu (mieszanina izomerów) – metoda oznaczania Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski   Azotan 2-etyloheksylu – metoda oznaczania Krystyna Wróblewska-Jakubowska   Bromopropan – metoda oznaczania Barbara Romanowicz   4-Chlorofenol– metoda oznaczania Sławomir Brzeźnicki   2-(Dibutyloamino)etanol - metoda oznaczania KRYSTYNA WRÓBLEWSKA-JAKUBOWSKA   Bar i jego związki rozpuszczalne. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Andrzej Sapota, Małgorzata Skrzypińska-Gawrysiak   2-(2-Butoksyetoksy)etanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Andrzej Starek   Chlorek chloroacetylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Hanna Grunt, Sławomir Czerczak     Chlorooctan metylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Małgorzata Kupczewska-Dobecka   Heksan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Marek Jakubowski     2,2-Iminodietanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Krystyna Sitarek     2-Izopropoksyetanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak   2-(2-Metoksyetoksy)etanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Andrzej Starek     2-Metylonaftalen. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego Jolanta Skowroń     Sprawozdanie z działalności Międzyresortowej Komisji do spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy w 2005 r. Jolanta Skowroń   Indeks alfabetyczny opublikowanych artykułów Indeks alfabetyczny opublikowanych dokumentacji Indeks alfabetyczny opublikowanych metod Treść numerów 1(43)2005 – 4(46)2005

Akrylan hydroksypropylu (mieszanina izomerów) – metoda oznaczania
Małgorzata Kucharska, Wiktor Wesołowski

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń akrylanu hydroksypropylu (HPA) w powietrzu na stanowiskach pracy podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych.
Metoda polega na adsorpcji par akrylanu hydroksypropylu na węglu aktywnym, desorpcji dichlorometanem i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 0,2 mg/m³.

Azotan 2-etyloheksylu – metoda oznaczania
Krystyna Wróblewska-Jakubowska

Metodę stosuje się do oznaczania zawartości azotanu 2-etyloheksylu (2-EHN) w powietrzu na stanowiskach pracy podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych.
Metoda polega na przepuszczeniu badanego powietrza przez rurkę wypełnioną żelem krzemionkowym, desorp-cji metanolem i oznaczaniu azotanu 2-etyloheksylu techniką chromatografii gazowej.
Oznaczalność metody wynosi 0,35 mg/m³.

Bromopropan – metoda oznaczania
Barbara Romanowicz

Metodę stosuje się do oznaczania stężeń izomerów bromopropanu – 1-bromopropanu  i  2-bromopropanu, w powietrzu na stanowiskach pracy podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych.
Metoda polega na adsorpcji par 1-bromopropanu i 2-bromopropanu na węglu aktywnym, desorpcji związków disiarczkiem węgla i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 1,0 mg/m³.

4-Chlorofenol – metoda oznaczania
Sławomir Brzeźnicki

Metodę stosuje się do oznaczania 4-chlorofenolu w powietrzu na stanowiskach pracy podczas przeprowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych.
Metoda polega na ultradźwiękowej ekstrakcji acetonitrylem pochłoniętego na żelu krzemionkowym 4-chlo-rofenolu i jego ilościowym oznaczaniu w ekstrakcie wysokosprawną chromatografią cieczową.
Oznaczalność metody wynosi 0,025 mg/m³.

2-(Dibutyloamino)etanol - metoda oznaczania
KRYSTYNA WRÓBLEWSKA-JAKUBOWSKA

Metodę stosuje się do oznaczania 2-(dibutyloamino)etanolu w powietrzu na stanowiskach pracy podczas prze-prowadzania kontroli warunków sanitarnohigienicznych.
Metoda polega na przepuszczeniu badanego powietrza przez rurkę z Tenaxem TA, ekstrakcji pochłoniętego związku za pomocą metanolu i analizie chromatograficznej otrzymanego roztworu.
Oznaczalność metody wynosi 2,0 mg/m³.

Bar i jego związki rozpuszczalne. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Sapota, Małgorzata Skrzypińska-Gawrysiak

Bar jest srebrzystobiałym metalem alkalicznym reaktywnym chemicznie, który występuje w stanie naturalnym w skorupie ziemskiej. Do rozpuszczalnych związków baru należą głównie jego sole – chlorek, azotan, octan i wę-glan. Sole baru są klasyfikowane jako związki szkodliwe. Bar i jego związki mają powszechne zastosowanie przemysłowe (m.in. w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym i elektrotechnicznym), są także stoso-wane jako topniki w elektrodach spawalniczych.
Narażenie zawodowe na bar i jego związki rozpuszczalne (w postaci pyłów i dymów) występuje głównie w przemyśle stalowym, szklarskim, metalurgicznym i wydobywczym.
Minimalna doustna dawka letalna dla człowieka wynosi około 10 mg/kg dla chlorku baru i około 60 mg/kg dla węglanu baru. Węglan baru w dawce 20 mg/kg powoduje już osłabienie mięśni, parestezje i porażenia wiotkie. Związkami najczęściej powodującymi ostre zatrucia są: węglan, chlorek, azotan i octan baru.
W klinicznym obrazie zatrucia związkami baru zwykle występują ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe, osłabie-nie odruchów głębokich i zmniejszenie napięcia mięśniowego oraz osłabienie siły mięśniowej i postępujące porażenie mięśni. Śmierć zwykle następuje w wyniku zatrzymania oddechu (porażenia mięśni oddechowych) i krążenia. Objawom tym towarzyszy zmniejszenie stężenia potasu w surowicy i częstoskurcz komorowy, który przechodzi w migotanie komór. W wyniku ostrego zatrucia związkami baru wystąpić może także ostra niewy-dolność nerek, rabdomioliza, dysfagia i nadciśnienie tętnicze.
Wartości DL50 dla rozpuszczalnych związków baru mieszczą się w zakresie 118 ø 800 mg/kg. Związki baru wykazują słabe działanie drażniące i brak działania uczulającego.
Na podstawie wyników badań podprzewlekłych i przewlekłych przeprowadzonych na różnych gatunkach zwie-rząt wykazano głównie zmniejszenie masy ciała i masy niektórych narządów oraz uszkodzenie nerek, które nasilało się w zależności od wielkości podawanych dawek.
Bar i jego związki rozpuszczalne nie wykazują działania mutagennego, genotoksycznego ani rakotwórczego. Nie ma wystarczających dowodów wpływu baru i jego związków na rozrodczość.
Bar i jego rozpuszczalne związki działają toksycznie na układ sercowo-naczyniowy, powodując głównie nadci-śnienie i arytmię serca. Skutki takie obserwowano zarówno u ludzi, jak i u zwierząt. Na podstawie wyników chronicznych doświadczeń na zwierzętach wykazano również, że narządem krytycznym są nerki.
Za podstawę do wyliczenia wartości NDS przyjęto wyniki badań przeprowadzonych przez Zschiesche i in. w 1992 r. Stężenie 4,4 mg Ba/m³ przyjęto za wartość NOAEL.
Do obliczenia wartości NDS przyjęto następujące współczynniki niepewności: A = 2, różnice wrażliwości osob-niczej, B = 2, przejście z badań krótkoterminowych do przewlekłych, C = 2, współczynnik modyfikacyjny zwią-zany z brakiem danych dotyczących wydajności wchłaniania w drogach oddechowych. Zatem wyliczona war-tość NDS wynosi 0,55 mg/m3.
Na podstawie przedstawionych obliczeń proponujemy przyjąć stężenie 0,5 mg Ba/m³ za wartość NDS dla baru i jego związków rozpuszczalnych. Proponowana wartość NDS powinna zabezpieczyć pracowników przed wystą-pieniem jakichkolwiek skutków działania układowego baru oraz przed zmianami układu sercowo-naczyniowego. Dotychczasowa wartość NDS obowiązująca w Polsce wynosiła również 0,5 mg/m³, ale dotyczyła baru i jego wszystkich związków nieorganicznych.
Nie ma podstaw do przyjęcia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) baru. Ze względu na brak danych nie proponuje się również określenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB).

2-(2-Butoksyetoksy)etanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Starek

2-(2-Butoksyetoksy)etanol (BEE) jest cieczą o małej prężności par, rozpuszczalną w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych, stosowaną głównie w roztworach wodnych jako czynnik czyszczący do wywabiania plam oraz składnik farb lateksowych i drukarskich.
Narażenie zawodowe na ten związek, wyrażone wielkością jego  stężenia w powietrzu, nie przekracza najczę-ściej 60 mg/m³.
Nie ma danych co do toksyczności działania BEE u ludzi w warunkach jednorazowego lub powtarzanego nara-żenia. Natomiast obserwowano uczulające działanie tego związku na skórę u pojedynczych osób.
Wartości medialnych dawek śmiertelnych BEE powodują umieszczenie tego związku poza klasyfikacją substancji wg kryterium ostrej toksyczności. W warunkach narażenia powtarzanego obserwowano słabo zaznaczoną toksyczność układową manifestującą się zaburzeniami czynności nerek i hemolizą wewnątrznaczyniową. Na podstawie wyników wielu  testów nie wykazano działania mutagennego i genotoksycznego, a także działania embriotoksycznego, fetotoksycznego czy teratogennego BEE. W dostępnym piśmiennictwie nie ma także danych na temat rakotwórczego działania tego związku.
Za podstawę wartości NDS dla BEE przyjęto wyniki badań na szczurach, którym związek ten podawano do-żołądkowo przez 90 dni. U zwierząt obserwowano zaburzenia czynności nerek i łagodną hemolizę wewnątrz-naczyniową. Przyjmując stężenie 290 mg/kg/dzień za wartość LOAEL i cztery współczynniki niepewności o łącznej wartości 32, obliczono wartość NDS równą 63,4 mg/m3. Zaproponowano dla BEE, zgodnie z projektem dyrektywy UE – przyjęcie wartości NDS wynoszącej 67 mg/m3. Ze względu na słabe działanie drażniące BEE obliczono i zaproponowano wartość NDSCh wynoszącą 100 mg/m³. Nie znaleziono podstaw do zaproponowania wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 2-(2-butoksyetoksy)etanolu.

Chlorek chloroacetylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Hanna Grunt, Sławomir Czerczak

Chlorek chloroacetylu jest bezbarwną lub żółtawą cieczą o ostrym, gryzącym zapachu. Próg zapachowy dla chlorku chloroacetylu oznaczono na poziomie 0,65 mg/m³ (0,140 ppm). Chlorek chloroacetylu jest wykorzystywany głównie jako półprodukt do produkcji chloroacetofenonu, a także w przemyśle farmaceutycznym. Stosuje się go w produkcji diazepamu i adrenaliny, jest stosowany jako lakrymator, a ponadto jest wykorzystywany również do produkcji herbicydów chloroacetamidowych, m.in. alachloru.
Do organizmu chlorek chloroacetylu jest wchłaniany drogą oddechową, przez skórę oraz z przewodu pokarmowego. Związek ma działanie drażniące na drogi oddechowe, oczy i skórę.
Pary chlorku chloroacetylu o dużych stężeniach wywołują u ludzi niezwykle silne podrażnienie błon śluzowych oczu (akrymator) oraz układu oddechowego. Skutki ostrego narażenia ludzi na chlorek chloroacetylu obejmują m.in.: rumień, oparzenie chemiczne skóry i silne podrażnienie oczu (z łzawieniem i bolesnym pieczeniem), a także zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz takie skutki ze strony układu oddechowego, jak: duszność, sinica i kaszel. Głównym skutkiem przewlekłego inhalacyjnego narażenia zawodowego na chlorek chloroacetylu jest podrażnienie błon śluzowych dróg oddechowych, oczu oraz skóry. Przedłużony kontakt dermalny z chlorkiem chloroacetylu może wywołać objawy podobne jak w zatruciu inhalacyjnym, a ponadto może doprowadzić do uszkodzenia tkanki skórnej, co mogłoby świadczyć o żrącym działaniu tego związku.
Na podstawie wartości medialnych dawek śmiertelnych u zwierząt chlorek chloroacetylu zaklasyfikowano jako szkodliwy po podaniu drogą pokarmową (wartość LD₅₀ dla szczura wynosi 208 mg/kg, a  dla myszy 220 mg/kg). Po narażeniu drogą inhalacyjną związek ten jest słabo toksyczny (wartość LC₅₀ dla szczura wynosi 4620 mg/m³/4 h, a wartość  LC₅₀ dla myszy 6006 mg/m³/2 h). Po aplikacji na skórę związek ten jest szkodliwy (wartość LD₅₀ dla królika wynosi 662 mg/kg). Na podstawie wyników badań toksyczności ostrej wykazano, że chlorek chloroacetylu wykazywał silne działanie drażniące na oczy, skórę i błony śluzowe górnych dróg oddechowych zwierząt. W badaniach histopatologicznych u zwierząt, na których badano toksyczność ostrą, stwierdzono przekrwienie płuc. Ze względu na swoje właściwości żrące związek ten ma zwiększone możliwości absorpcji wewnątrzukładowej.
Po przewlekłym narażeniu zwierząt na chlorek chloroacetylu stopień nasilenia skutków działania drażniącego na oczy i układ oddechowy był uzależniony od wielkości stężenia: po narażeniu na związek o mniejszych  stężeniach objawy działania drażniącego były słabo widoczne (przejściowe podrażnienie nosa, czasowa duszność i łzawienie oczu), natomiast po narażeniu na związek o większych stężeniach dochodziło do niewydolności oddechowej i zapaści.                         Badaniem mikroskopowym stwierdzono śródmiąższowe zapalenie płuc oraz zmiany krwotoczne w płucach, natomiast w nabłonku oddechowym błony śluzowej nosa wystąpiły zmiany zapalne, hypertrofia, hyperplazja i sporadycznie metaplazja nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
W dostępnym piśmiennictwie nie ma wystarczających danych na temat działania rakotwórczego chlorku chloroacetylu u ludzi i u zwierząt.
Podczas ustalania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chlorku chloroacetylu wzięto pod uwagę wyniki inhalacyjnego badania podprzewlekłego przeprowadzonego na szczurach szczepu Fisher-344, myszach szczepu CD-1 i syryjskich chomikach złocistych. Za podstawę do wyliczenia wartości NDS przyjęto wartość LOAEL, tj. najmniejsze stężenie związku powodujące podrażnienie oczu i górnych dróg oddechowych. Wartość ta wynosiła 2,31 mg/m³. Wyliczona wartość NDS wynosiła 0,2 mg/m³. Ze względu na działanie drażniące chlorku chloroacetylu proponuje się przyjąć wartość NDSCh na poziomie 0,6 mg/m³. Zaproponowane wartości normatywów higienicznych  chlorku chloroacetylu powinny zabezpieczyć pracowników przed działaniem drażniącym na oczy, drogi oddechowe i skórę. Ze względu na wchłanianie chlorku chloroacetylu przez skórę, proponujemy oznakowanie substancji w wykazie NDS symbolem “Sk” – substancja wchłania się przez skórę, natomiast  ze względu na jej działanie drażniące  symbolem “I” – substancja drażniąca. Nie ma podstaw do ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) chlorku chloroacetylu.

Chlorooctan metylu. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Małgorzata Kupczewska-Dobecka

Chlorooctan metylu jest palną, bezbarwną cieczą o charakterystycznym zapachu. Jest stosowany głównie jako rozpuszczalnik oraz w syntezie organicznej jako półprodukt do otrzymywania witaminy A i fluorooctanu sodu, a także rodentycydów.
Substancja działa żrąco na skórę, oczy i wykazuje działanie drażniące na górne drogi oddechowe i płuca przejawiające się zaczerwienieniem skóry, a także bolesnymi oparzeniami, silnym łzawieniem, zaczerwienieniem i bólem oczu, zaburzeniami widzeni oraz kaszlem i bólem gardła. Po spożyciu chlorooctanu metylu mogą wystąpić bóle brzucha, nudności, wymioty i biegunka. Siła miejscowego działania żrącego jest porównywalna do siły działania kwasu chlorooctowego. U ludzi narażonych zawodowo na pary chloroctanu metylu występowało silne  podrażnienie spojówek, zwykle po krótkim okresie latencji.
Chlorooctan metylu  można zaliczyć – zgodnie z klasyfikacją toksyczności według Unii Europejskiej – do substancji toksycznych, niezależnie od drogi podania.
Nie wykazano działania mutagennego chlorooctanu metylu na bakteriach Salmonella typhimurium. Nie obserwowano wzrostu częstości występowania nowotworów płuc u myszy szczepu A po dootrzewnowym podaniu chlorooctanu metylu w doświadczeniu krótkoterminowym.
W Polsce dotychczas nie ustalono wartości normatywów higienicznych dla chlorooctanu metylu.
Przyjmując za efekt krytyczny działanie drażniące chlorooctanu metylu, proponuje się przyjęcie do wyliczenia wartości NDS wartość NOAEL wyznaczoną w doświadczeniu inhalacyjnym 28-dniowym na szczurach, która wynosi 44 mg/m³. Zastosowano następujące współczynniki niepewności: współczynnik A równy 2, związany z wrażliwością osobniczą człowieka, współczynnik B równy 2, związany z różnicami międzygatunkowymi oraz współczynnik C równy 2, związany z przejściem z badań krótkoterminowych do przewlekłych.
Proponuje się także przyjęcie wartości NDS chlorooctanu metylu równej 5 mg/m³ i wartości NDSCh równej 2  wartość NDS, tj. 10 mg/m³, ze względu na silne działanie drażniące substancji. Proponuje się także oznakowanie chlorooctanu metylu symbolem „I” – substancja drażniąca oraz „Sk” – substancja wchłania się przez skórę.

Heksan. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Marek Jakubowski

Heksan (n-heksan) jest bezbarwną, łatwopalną lotną cieczą stosowaną jako rozpuszczalnik organiczny klejów, lakierów, farb zwykłych oraz drukarskich, a także rozcieńczalnik i środek czyszczący. Związek jest używany w przemyśle gumowym, obuwniczym, spożywczym (do ekstrakcji olejów roślinnych z nasion), farmaceutycznym, kosmetycznym oraz chemicznym.  
W Polsce narażenie na heksan występuje głównie w przemyśle obuwniczym i w zakładach kaletniczych. Obecnie są wprowadzane takie zamienniki heksanu, jak metyloheksan i dimetyloheksan. Zgodnie z danymi Instytutu Medycyny Pracy z 2001 r. w Polsce na działanie heksanu o większym stężeniu niż wartość NDS wynosząca 100 mg/m³ było narażonych w środowisku pracy 136 osób.
W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat padnięć zwierząt w wyniku narażenia na czysty heksan. Wartość LC50 dla mieszaniny heksanu i jego izomerów wyniosła 259 353 mg/m³ dla szczurów narażanych w ciągu 4 h. Stężenie to było znacznie większe niż stężenie wybuchowe (około 38 000 mg/m³).
Wartość DL₅₀ po podaniu szczurom do żołądka wyniosła 15 840 mg/kg.
W przypadku przewlekłego narażenia ludzi na heksan narządem krytycznym jest obwodowy układ nerwowy. Efektem krytycznym jest zespół objawów klinicznych, zmian elektrofizjologicznych oraz morfologicznych w nerwach i mięśniach określany mianem polineuropatii obwodowej. U ludzi narażonych zawodowo na mieszaninę lotnych związków organicznych obecnych w rozpuszczalnikach do klejów i farb skutek ten stwierdzono wielokrotnie. Wyniki badań ludzi narażonych zawodowo na heksan, wprawdzie spójne jakościowo, nie pozwalają jednak na ustalenie zależności dawka-efekt, ze względu na niepełne dane w ocenie narażenia i występowanie narażenia złożonego. Wieloletnie narażenie na heksan o średnim stężeniu (240 mg/m³) nie powodowało tego skutku działania (NOAEL).
Objawy ze strony obwodowego układu nerwowego stwierdzano najwcześniej w wyniku narażenia ciągłego, przekraczającego 18 h dziennie. U szczurów zwyrodnienie aksonów nerwów obwodowych wystąpiło w wyniku narażenia na heksan o stężeniu 1760 mg/m³ (9 tygodni, 7 dni/tydzień, 22 h dziennie). Gdy okres narażenia w ciągu dnia nie przekraczał 12 h, jego skutki były słabiej nasilone. Nie stwierdzano efektów działania toksycznego heksanu na inne układy i narządy.
Wchłanianie heksanu może zachodzić w drogach oddechowych, przez skórę i w przewodzie pokarmowym. Retencja par heksanu w drogach oddechowych człowieka wynosi 28 ÷ 34%. Około 10 ÷ 20% wchłoniętej dawki heksanu ulega przemianom metabolicznym. Heksan ulega utlenieniu z udziałem cytochromu P-450, tworząc 1-heksanol, 2-heksanol i 3-heksanol. W wyniku utlenienia 2-heksanonu i hydroksylacji powstałego związku tworzy się 5-hydroksy-2-heksanon, który ulega dalszemu utlenieniu do 2,5-heksanodionu.
Przyjęcie stężenia 204 mg/m³ heksanu za wartość LOAEL i jednego współczynnika niepewności uwzględniającego wrażliwość osobniczą daje wartość 100 mg/m³, co pozwala na zaakceptowanie wartości NDS równej 72 mg/m³ przyjętej przez Komitet Naukowy ds. Dopuszczalnych Stężeń w Środowisku Pracy Unii Europejskiej. Nie ma podstaw do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) heksanu.

2,2-Iminodietanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Krystyna Sitarek

2,2’-Iminodietanol (DEA) jest powszechnie stosowanym związkiem chemicznym używanym do produkcji kosmetyków, płynów chłodzących, a także do obróbki metali oraz do środków dyspergujących. 2,2’-Imino-dietanol w temperaturze pokojowej jest cieczą lub tworzy rozpływające się kryształy. Wartość LD50 2,2’-imi-nodietanolu po podaniu do żołądka szczurów wynosi 1400 ÷ 3400 mg/kg m.c. Związek ten wchłania się przez skórę, działa również słabo drażniąco na skórę i oczy, a podawany drogą pokarmową lub na skórę szczurów przez 13 tygodni powoduje uszkodzenie wątroby i nerek. 2,2’-Iminodietanol nie działa  mutagen-nie,  rakotwórczo ani teratogennie. Związek został zaklasyfikowany przez IARC do 3. grupy czynników nieklasyfikowalnych jako rakotwórcze dla ludzi.
2,2’-Iminodietanol jest inkorporowany do błon fosfolipidów i oddziałuje na metabolizm lipidów; z moczem jest  wydalany głównie w niezmienionej formie.
Proponowana wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 2,2’-iminodietanolu wynosi 9 mg/m³, nie ma podstaw do ustalania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) 2,2’-imi-nodietanolu. Normatyw higieniczny należy oznaczyć literami „Sk” symbolizującymi substancję wchłaniającą się przez skórę.

2-Izopropoksyetanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Katarzyna Konieczko, Sławomir Czerczak

2-Izopropoksyetanol (IPE) jest bezbarwną cieczą o gorzkim smaku i słabym zapachu, charakterystycznym dla eterów. Należy do grupy eterów alifatycznych glikolu etylenowego. Powstaje w wyniku reakcji tlenku etylenu z izopropanolem lub przez bezpośrednią alkilację glikolu etylenowego. IPE jest stosowany głównie jako rozpuszczalnik estrów celulozy, lakierów, żywic i barwników. Występuje jako składnik farb drukarskich i rozcieńczalników do tych farb oraz w kosmetykach samochodowych.
2-Izopropoksyetanol znajduje się w wykazie substancji niebezpiecznych. Jest zaklasyfikowany jako substancja działająca szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie ze skórą oraz drażniąco na oczy.
W dostępnym piśmiennictwie i bazach danych nie ma doniesień o ostrych zatruciach ludzi 2 izopropoksyetanolem. Uważa się, że etery glikolu etylenowego działają na ośrodkowy układ nerwowy, podobnie jak niepodstawiony glikol etylenowy, natomiast wykazują silniejsze działanie na nerki i powodują hematurię.
W warunkach narażenia ostrego IPE powodował u zwierząt doświadczalnych hemolizę krwinek czerwonych, hematurię i uszkodzenie nerek. Najbardziej wrażliwym gatunkiem na działanie hemolityczne IPE były szczury. Objawy anemii hemolitycznej obserwowano już po jednorazowym 4-godzinnym narażeniu szczurów na IPE o stężeniu 264 mg/m³. W badaniach krótkoterminowych i przewlekłych obserwowano krwiomocz, objawy anemii hemolitycznej, a po narażeniu na związek o większych stężeniach hemosyderozę śledziony, a także działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy i drażniące na błony śluzowe nosa.
IPE nie wykazywał właściowości mutagennych, teratogennych ani embriotoksycznych. W dostępnym piśmiennictwie nie ma  informacji o badaniach nad działaniem rakotwórczym tej substancji.
Po podaniu IPE na skórę królika wartość DL50 wynosi 1444 mg/kg m.c. i jest mniejsza niż w przypadku podania związku drogą dożołądkową, co świadczy o wchłanianiu się IPE przez skórę.
Efektem krytycznym działania IPE jest działanie hemolityczne. Podstawą proponowanej wartości NDS są wyniki 4-tygodniowego eksperymentu inhalacyjnego przeprowadzonego na szczurach, na podstawie których ustalono wartość NOAEL wynoszącą 128 mg/m³. Do obliczeń przyjęto następujące współczynniki niepewności: A = 2 (współczynnik związany z wrażliwością osobniczą) i C = 3 (współczynnik związany z przejściem z badań krótkoterminowych do przewlekłych). Nie przyjęto współczynnika niepewności związanego z różnicami międzygatunkowymi, ze względu na mniejszą wrażliwość erytrocytów ludzkich na hemolityczne działanie IPE w porównaniu z erytrocytami szczura. Obliczona wartość normatywu wynosi 21,3 mg/m³.
Zbliżoną wartość NDS otrzymano, biorąc pod uwagę wyniki 26-tygodniowych badań, w których po narażeniu na IPE o stężeniu 106 mg/m³ obserwowano u szczurów jedynie minimalne działanie hemolityczne, dlatego wartość tę przyjęto za wartość  LOAEL. Do obliczeń przyjęto następujące współczynniki niepewności: A = 2 (współczynnik związany z wrażliwością osobniczą) i D = 2 (współczynnik związany ze stosowaniem wartości LOAEL zamiast wartości NOAEL). Obliczona na tej podstawie wartość normatywu wynosi 26,5 mg/m³.
Proponujemy przyjęcie, na podstawie przedstawionych obliczeń, stężenia 20 mg/m³ 2-izopropoksyetanolu za wartość NDS z zaznaczeniem wchłaniania związku przez skórę „Sk”. Jest to wartość normatywu zbliżona do przyjętej w Niemczech, Austrii i w Szwajcarii (5 ppm = 22 mg/m³). W piśmiennictwie nie ma doniesień o działaniu drażniącym IPE na ludzi w warunkach narażenia zawodowego. Działanie drażniące u zwierząt obserwowano po narażeniu na związek o znacznie większych stężeniach (4250 mg/m³). Nie ma więc podstaw do ustalenia wartości NDSCh 2-izopropoksyetanolu. Nie ma również podstaw merytorycznych do ustalenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 2-izopropoksyetanolu.

2-(2-Metoksyetoksy)etanol. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Andrzej Starek

2-(2-Metoksyetoksy)etanol (MEE) jest rozpuszczalnikiem organicznym  bejc  m.in. do: drewna, lakierów, tu-szów czy farb tekstylnych. Jest stosowany  w: fotografice,  przemyśle tworzyw sztucznych i  farbiarstwie.
W dostępnym piśmiennictwie nie ma danych na temat toksyczności tego związku dla ludzi. Medialna dawka śmiertelna 2-(2-metoksyetoksy)etanolu u szczurów po podaniu dożołądkowym jest bardzo duża (9210 mg/kg m.c.). Po jednorazowym lub wielokrotnym podaniu tego związku dożołądkowo szczurom obserwowano: wzrost aktywności enzymów wskaźnikowych w surowicy krwi, spadek masy ciała i zmianę względnej masy narządów. Podobne objawy, łącznie z hemolizą krwinek, obserwowano w warunkach narażenia powtarzanego na ten związek. Dotychczas nie przeprowadzono badań nad genotoksycznym i rakotwórczym działaniem 2-(2-metoksyetoksy)etanolu. U myszy i szczurów związek ten działał embriotoksycznie, fetotoksycznie i teratogennie.
Do obliczenia wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia (NDS) 2-(2-metoksyetoksy)etanolu wykorzystano wyniki doświadczenia przeprowadzonego na zwierzętach, w którym szczury narażano na pary 2-(2-metoksyetoksy)etanolu w zakresie stężeń 0 ÷ 1060 mg/mm³ przez 13 tygodni. Stężenie 1060 mg/mm³ 2-(2-metoksyetoksy)etanolu przyjęto za wartość NOAEL w tym doświadczeniu. Stosując odpowiednie współczynniki niepewności, obliczono wartość NDS wynoszącą 133 mg/mm³. Zaproponowano przyjęcie stężenia 50 mg/mm³ 2-(2-metoksyetoksy)etanolu za  wartość NDS, zgodnie z projektem dyrektywy Unii Europejskiej. Dodatkowo zalecono oznakowanie substancji literami „Ft” i „Sk” symbolizującymi substancję fetotoksyczną i substancję wchłaniającą się przez skórę.
Obecnie nie ma  merytorycznych podstaw do zaproponowania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia chwilowego (NDSCh) i dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) 2-(2-metoksyetoksy)etanolu.

2-Metylonaftalen. Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego
Jolanta Skowroń

2-Metylonaftalen (2-MN) jest białym, krystalicznym ciałem stałym o zapachu naftaliny, który jest stosowany w mieszaninie z 1-metylonaftalenem jako rozpuszczalnik pestycydów, fungicydów, lakierów, pokostów oraz nośnik zaprawy nasiennej. Jest również składnikiem wieloskładnikowych rozpuszczalników oraz paliw płynnych, jak również mieszaniny wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych powstających na skutek niecałkowitego spalania związków organicznych, których obecność stwierdza się w spalinach silników, dymie papierosowym czy smole. 2-Metylonaftalen jest stosowany do syntezy witaminy K.
Narażenie zawodowe na 2-metylonaftalen dotyczy osób zatrudnionych przy jego produkcji, garbowaniu skór, impregnacji drewna, przy produkcji barwników, witaminy K oraz rafinacji ropy naftowej. Ze względu na powszechne zastosowanie 2-metylonaftalenu ocenia się, że liczba osób narażonych w Polsce na jego działanie może wynosić kilka tysięcy.
2-Metylonaftalen należy do substancji o działaniu drażniącym na oczy, drogi oddechowe oraz skórę. Następstwami zatruć ostrych u ludzi mogą być podrażnienia błon śluzowych dróg oddechowych, podrażnienie i zapalenie spojówek oraz  stany zapalne na skórze.
2-Metylonaftalen wchłania się do organizmu drogą oddechową, pokarmową oraz przez skórę. Związek jest w znacznej większości szybko wydalany w postaci metabolitów wraz z moczem, natomiast w mniejszym stopniu – z kałem.
2-Metylonaftalen jest związkiem szkodliwym po podaniu drogą dożołądkową. Wartość LD₅₀ po podaniu per os dla szczurów wynosi 1630 mg/kg m.c. U zwierząt doświadczalnych objawy wywołane działaniem 2-mety-lonaftalenu w warunkach narażenia ostrego są różne dla różnych gatunków zwierząt i zależne od płci zwierząt oraz drogi podania związku. Z istniejących danych wynika, że myszy są gatunkiem wrażliwszym na działanie 2-mety-lonaftalenu niż chomiki czy szczury.
Główne objawy działania toksycznego 2-metylonaftalenu u zwierząt w warunkach narażenia inhalacyjnego ostrego to działanie drażniące na układ oddechowy oraz działanie neurotoksyczne.
Proponowaną wartość NDS równą 25 mg/m³ obliczono na podstawie wartości LOAEL wyznaczonej w 81-tygodniowych badaniach na myszach, którą przeliczono na równoważne dla człowieka stężenie tego związku w powietrzu, a następnie podzielono przez odpowiednie współczynniki niepewności. Ze względu na działanie drażniące związku wartość NDSCh ustalono na poziomie 50 mg/m³.
Wartości normatywne  proponuje się oznaczyć literą „I” symbolizującą  działanie drażniące substancji oraz literą  Sk” symbolizującą wchłanianie się substancji przez skórę.