Na terenie naszego kraju znajduje się kilkadziesiąt baz paliwowych rozmieszczonych w wielu miejscach. W bazach tych w dziesiątkach zbiorników wielkogabarytowych o pojemności od kilku do kilkudziesięciu tysięcy metrów sześciennych każdy są zgromadzone paliwa silnikowe oraz inne produkty przerobu ropy naftowej. Usytuowanie tych baz i stacji paliw na terenie kraju jest zgodne z polityką paliwową i wymogami bezpieczeństwa energetycznego państwa, a oprzyrządowanie techniczne odpowiada stosownym przepisom krajowym i unijnym.
Wymagania jakim powinny odpowiadać składy produktów naftowych są zawarte w rozporządzeniu ministra gospodarki z dnia 21 listopada 2005 roku[1].
Rozporządzenie to w przepisach ogólnych, w sposób jednoznaczny ustala definicje produktów naftowych, baz i stacji paliw, klasyfikuje ropę i produkty naftowe, ustala warunki zabudowy i zagospodarowania baz i stacji paliw, okresy kontroli technicznych rurociągów i zbiorników oraz wiele innych wymagań i warunków. W rozporządzeniu tym szczegółowo omówiono:
- bazy paliw, w tym warunki ogólne, zagospodarowanie terenu bazy, zasilanie bazy, zabezpieczenie bazy, rurociągi technologiczne, urządzenia gaśnicze i zraszacze oraz urządzenia sygnalizacji alarmowej
- bazy gazu płynnego, w tym warunki ogólne, magazynowanie gazu płynnego, magazynowanie gazu płynnego w butlach, załadunek i wyładunek gazu płynnego
- stacje paliw, w tym warunki ogólne, usytuowanie stacji paliw, zabudowę stacji, zbiorniki magazynowe, urządzenia i rurociągi, magazynowanie i dystrybucję gazu płynnego, zasilanie stacji paliw
- rurociągi dalekosiężne, w tym warunki zabudowy i zagospodarowania terenu, podziemne układanie rurociągów, naziemne układanie rurociągu, przejścia rurociągów przez drogi i tory kolejowe, wymagania konstrukcyjne rurociągów, ochronę rurociągów przed korozją, urządzenia elektroenergetyczne, automatykę, telemechanikę i łączność – przepisy przejściowe i końcowe.
Większość produktów naftowych magazynuje się w zbiornikach naziemnych/ nadziemnych stalowych o grubości od kilku do kilkudziesięciu milimetrów lub w zbiornikach metalowych i żelbetonowych podziemnych, a także w podziemnych, uszczelnionych wyrobiskach kopalnianych. Pojemność takich zbiorników może być różna i wahać się w granicach od tysiąca do kilkudziesięciu (kilkuset) tysięcy metrów sześciennych. Każda z baz paliwowych oprócz zbiorników magazynowych posiada zabezpieczenia przed przenikaniem produktów naftowych do gruntu i wód gruntowych, cieków, rzek, jezior i akwenów portowych oraz przed emisją par tych produktów do atmosfery w trakcie ich przeładunku i magazynowania. W bazach znajdują się instalacje do odzysku par, przepompownie, systemy hermetyzacji, zespoły nalewaków autocysternowych, zespoły dozowania dodatków, stacje przyjęć paliw z rurociągu, front kolejowy, system monitorowania oraz sterowania bazą paliw i inne.
W dużych zbiornikach naziemnych wskutek parowania mogą powstawać znaczne straty magazynowe. Ich wielkość zależy od szeregu czynników, z których najważniejsze to:
- wysoka prężność par magazynowanych produktów
- sposób magazynowania
- fluktuacje temperatury otoczenia.
Zmniejszenie wspomnianych strat można osiągnąć przez:
- odpowiednie malowanie powierzchni zewnętrznej zbiorników
- stosowanie izolacji termicznej lub chłodzenie zbiorników
- magazynowanie produktów lotnych pod zwiększonym ciśnieniem
- zapobieganie tworzeniu się poduszek gazowych nad powierzchnią magazynowanych produktów.
Malowanie, izolowanie termiczne i chłodzenie mają na celu utrzymanie zawartości zbiornika w jak najniższej temperaturze. Przykładem, jak wielkie znaczenie dla prawidłowego magazynowania produktów naftowych ma zabezpieczenie zbiorników przed promieniowaniem słonecznym, może być fakt nagrzewania się zbiorników w dni upalne do kilkudziesięciu stopni Celsjusza. W tabeli 2. podano wielkość strat benzyny ciężkiej pod wpływem działania promieni słonecznych w zależności od barwy zbiornika.
Tabela 2
STRATY BENZYNY CIĘŻKIEJ W ZBIORNIKU NAGRZEWANYM PROMIENIOWANIEM SŁONECZNYM W FUNKCJI TEMPERATURY I BARWY POWIERZCHNI ZEWNĘTRZNEJ ZBIORNIKA
| Barwa powierzchni zbiornika | Temperatura po 2 godz. naświetlania, w °C |
Straty ciężkiej benzyny, w % |
| Czarna | 43,6 | 9 |
| Jasnoczerwona | 42,7 | 8 |
| Ciemnoczerwona | 42,5 | 8 |
| Ciemnozielona | 42,3 | 8 |
| Szara | 41,0 | 6 |
| Biała na czerwonej | 38,8 | 5 |
| Kremowa | 38,8 | 5 |
| Jasnoniebieska | 38,8 | 5 |
| Biała | 38,0 | 4 |
Zbiorniki pomalowane na biało wykazują dwukrotnie niższe straty niż zbiorniki pomalowane na czarno. Stwierdzono również, że zbiorniki pomalowane farbami odblaskowymi nagrzewają się w znacznie mniejszym stopniu. Stąd wniosek, że zbiorniki na produkty naftowe gazowe i ciekłe najlepiej malować farbami białymi lub metalizowanymi, np. aluminiowymi.
Chłodzenie zbiorników może odbywać się bezpośrednio lub przeponowo, przez:
- pompowanie wody na dachy zbiorników i swobodne jej spływanie po ścianach zbiorników
- wykonanie płaskich dachów z podwyższonymi brzegami, utworzenie „jeziorek wodnych” i chłodzenie w wyniku odparowywania wody
- cyrkulację medium chłodzącego w przeponie lub wężownicy zbiornika.
Innym sposobem zmniejszania strat jest całkowite wypełnianie zbiorników, przepompowywanie i napełnianie ich tylko w miarę potrzeby i przy niskich temperaturach otoczenia oraz szczelne zamykanie zbiornika.
Straty magazynowania można także znacząco zmniejszyć nie dopuszczając do tworzenia się poduszek gazowych w zbiornikach. Osiąga się to przez:
- uzupełnianie wypompowanych produktów medium nie mieszającym się z produktem, np. wodą
- stosowanie tzw. pływających dachów, dachów teleskopowych, lub membranowych, które stykając się stale z powierzchnią cieczy, podnoszą się przy napełnianiu zbiorników i opuszczają przy ich opróżnianiu.
Na fotografiach 1. i 2. przedstawiono zbiorniki do przechowywania płynnego gazu oraz ciekłych węglowodorów.
W bazach ropy naftowej, produktów ropopochodnych i petrochemicznych szczególnej uwagi wymaga bezpieczeństwo przeciwpożarowe. Na terenie składnicy muszą znajdować się stałe punkty gaśnicze ze sprzętem i środkami
gaśniczymi w ilościach podanych w przepisach [1]. Ze względu na szkodliwe i toksyczne działanie tych produktów na człowieka na miejscu powinien znajdować się punkt sanitarny oraz skład środków ochrony indywidualnej w postaci sprzętu ochrony dróg oddechowych, ubrań ochronnych i obuwia.
Pomieszczenia zamknięte, w których są magazynowane mniejsze ilości produktów, powinny być dobrze przewietrzane. Dopuszczalne masy produktów magazynowane w zbiornikach naziemnych i podziemnych oraz odległości zbiorników od siebie i zabudowań mieszkalnych są określone przepisami [1].
Transport większych ilości ropy i produktów odbywa się cysternami kolejowymi, zbiornikowcami lub rurociągami.
Cysterny kolejowe mają zazwyczaj pojemność 30 ÷ 75 m3. Powinny być wykonane ze stali o odpowiedniej grubości, z zamontowanymi wewnątrz przegrodami zapobiegającymi falowaniu cieczy w trakcie transportu, a jednocześnie umożliwiającymi czyszczenie cystern Cysterny do transportu materiałów naftowych powinny być pomalowane na biało lub farbą odblaskową, mogą również być zaopatrzone w daszki metalowe chroniące przed promieniowaniem słonecznym. Cysterny do przewożenia produktów o znacznej lepkości powinny być zaopatrzone w wężownice grzewcze umożliwiające ich opróżnianie.
Transport morski produktów odbywa się zbiornikowcami, niejednokrotnie o ogromnym tonażu, zawierającymi po kilka oddzielnych zbiorników w kadłubie, zabezpieczających statek przed utratą stateczności w następstwie przemieszczania się ładunku podczas kołysania się jednostki na falach.
Najlepszym i najtańszym transportem ropy naftowej i produktów naftowych są rurociągi, najczęściej dalekosiężne, tłoczących je na odległości setek, a nawet tysięcy kilometrów. Wymagania związane z budową, usytuowaniem, wyposażeniem i bezpieczeństwem rurociągów opisane są w rozporządzeniu ministra gospodarki z dnia 21 listopada 2005 [1].
Mniejsze ilości produktów naftowych transportuje się w cysternach samochodowych, w beczkach metalowych lub pojemnikach blaszanych.
Ropa i jej ciekłe produkty (ropa naftowa surowa, paliwo lotnicze, destylaty z ropy naftowej, produkty z ropy naftowej, węglowodory ciekłe) zaliczane są do materiałów niebezpiecznych klasy 3. – materiały ciekłe zapalne, grupy A – materiały o temperaturze zapłonu poniżej 23 °C, nietrujące, nieżrące, o numerach UN 1203,1267, 1268, 1863, 1993, 3295 oraz klasy 2. – gazy, grupy 2F i numerach UN 1075 – gazy naftowe skroplone i 1965 – mieszanina węglowodorów gazowych, skroplona.
Regulacje prawne w dziedzinie przewozu materiałów niebezpiecznych, ich klasyfikację, środki i formy transportowania, oznakowania przesyłek, wymagania konstrukcyjne środków transportu, rodzaje dokumentów przewozowych, formy szkolenia przewoźników, postępowanie w sytuacjach awaryjnych i inne dane w tym zakresie opublikowane są w przepisach krajowych (ustawy, rozporządzenia) oraz w umowach i regulaminach międzynarodowych (ADR, RID, CIM, COTIF, IMDG*) [2-5].
[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 listopada 2005 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi przesyłowe dalekosiężne służące do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie (Dz.U. 2005 nr 243 poz. 2063) ze zm. (Dz.U. 2007 nr 240 poz. 1753)
