Zapobieganie ryzyku i ochrona zdrowia w edukacji dorosłych
(Risk prevention and health protection in adult education)  

realizowany w ramach programu Leonardo da Vinci

 prezentacja do pobrania w formacie Microsoft PowerPoint

SPR 01.2.1 Analiza wpływu systemu zarządzania na poziom bezpieczeństwa pracy w polskich przedsiębiorstwach

Kierownik projektu: dr inż. Zofia Pawłowska

Okres realizacji: 1.06.1998 - 15.12.2001

Podstawowym celem projektu było zbadanie zależności między funkcjonującym w przedsiębiorstwie systemem zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (BHP) a poziomem bezpieczeństwa i wskazanie rozwiązań mających decydujący wpływ na skuteczne wdrożenie skutecznego systemu zarządzania BHP, zgodnego z wymaganiami polskiej normy PN-N-18001 "Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania".

W projekcie opracowano metodykę badań systemów zarządzania BHP, która umożliwia analizę i ocenę:
- struktury poszczególnych elementów systemu zarządzania i ich zgodności z
  wymaganiami normy PN-N-18001,
- zgodności poszczególnych elementów systemu zarządzania BHP z wymaganiami
  prawa,
- sposobu funkcjonowania elementów systemu zarządzania BHP, związanego przede
  wszystkim z ukształtowaną w przedsiębiorstwie kulturą bezpieczeństwa i higieny
  pracy.

Przygotowany został kwestionariusz do badania systemów zarządzania BHP i ich skuteczności, od której zależy osiągany w przedsiębiorstwie poziom bezpieczeństwa. Za podstawową miarę poziomu bezpieczeństwa pracy przyjęto wskaźnik wypadków przy pracy (obliczany jako liczba wypadków przy pracy na 1000 pracujących). Przypisanie odpowiedziom na pytania kwestionariusza wartości punktowych umożliwiło ocenę funkcjonującego w przedsiębiorstwie systemu zarządzania BHP w kategoriach ilościowych - dla systemów lub ich elementów w pełni spełniających wymagania wynikające z prawa, normy PN-N-18001 oraz funkcjonujących w sposób sprzyjający kształtowaniu wysokiej kultury bezpieczeństwa i higieny pracy stopień zgodności z wymaganiami normy PN-N-18001 oceniano jako 100%, zaś brak określonego elementu systemu zarządzania powodował przypisanie temu elementowi oceny 0%.

W celu ułatwienia rejestrowania i analizy wyników badań opracowano program komputerowy, który może być również być stosowany do oceny różnych aspektów zarządzania BHP w przedsiębiorstwie i wspomagać auditowanie oraz przegląd wstępny systemu zarządzania BHP.

Przeprowadzono - z wykorzystaniem opracowanej metodyki - badania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy i poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy w 71 przedsiębiorstwach różnej wielkości, należących do różnych działalności. Na podstawie wyników badań:
- oceniono zgodność funkcjonujących w badanych przedsiębiorstwach systemów
  zarządzania BHP i ich elementów z wymaganiami normy PN-N-18001
  (z równoczesnym uwzględnieniem wymagań prawa oraz sposobu funkcjonowania
  sprzyjającego kształtowaniu kultury bezpieczeństwa i higieny pracy),
- przeanalizowano zależności między stopniem zgodności funkcjonującego w
  przedsiębiorstwie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy
  z wymaganiami normy PN-N-18001 a poziomem bezpieczeństwa i higieny pracy
  dla grup przedsiębiorstw reprezentujących przemysł hutniczy, pozostałą
  działalność produkcyjną oraz handel i usługi.

Z oceny systemów zarządzania BHP, ukształtowanych w badanych przedsiębiorstwach pod wpływam wymagań prawa wynika, że w dużym stopniu spełniają one wymagania normy PN-N-18001. W grupach badanych przedsiębiorstw należących do tej samej działalności (hutnictwo, pozostała działalność produkcyjna oraz działalność usługowa i handlowa) stwierdzono istnienie związku między oceną zgodności systemu zarządzania BHP z wymaganiami normy PN-N-18001 a wskaźnikami wypadkowości.

Na przykład w przedsiębiorstwach przemysłu hutniczego, w których system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest w znacznym stopniu zgodny z normą PN-N-18001, wskaźniki wypadków były ponad trzykrotnie mniejsze niż w tych przedsiębiorstwach, których funkcjonowanie w zakresie BHP było nastawione przede wszystkim na spełnienie wymagań obowiązujących przepisów. Natomiast w przedsiębiorstwach reprezentujących działalność usługową i handlową, które charakteryzują się wysoka oceną systemu zarządzania BHP wskaźniki wypadków były o około 30% niższe niż w przedsiębiorstw handlowych i usługowych, w których zgodność systemu zarządzania BHP z polską normą została oceniona nisko.
Na podstawie szczegółowej analizy wyników badań i analiz przypadków określono podstawowe warunki skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania BHP, wskazując na decydujące znaczenie czynników związanych z kulturą bezpieczeństwa.

Biorąc pod uwagę wyniki przeprowadzonych badań opracowano poradnik wdrażania systemu zarządzania BHP, w którym zwrócono szczególną uwagę na projektowanie tych elementów systemu zarządzania BHP, które wpływają na ukształtowanie w przedsiębiorstwie wysokiej kultury bezpieczeństwa. Wskazano właściwości elementów systemu zarządzania BHP, od których przede wszystkim zależy kształtowanie postaw i zachowań pracowników wobec bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc decydujące o skuteczności i zdolności doskonalenia systemów zarządzania BHP, wdrażanych w przedsiębiorstwach zgodnie z wymaganiami polskiej normy PN-N-18001 "Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Wymagania".

SPR 02.6.1 Opracowanie zasad i procedur oceny procesów technologicznych pod względem szkodliwości dla zdrowia

Kierownik zadania: dr inż. Zofia Pawłowska

Okres realizacji:

Podstawowym celem zadania było ustalenie zasad oceny procesów technologicznych pod względem ich szkodliwości dla zdrowia oraz stworzenie podstaw do budowy bazy danych o szkodliwości tych procesów.
Zgodnie z opracowanymi w zadaniu zasadami ocena szkodliwości procesu technologicznego obejmuje:

analizę szkodliwości procesu technologicznego,
dopuszczenie procesu technologicznego do stosowania.

Na analizę szkodliwości procesu technologicznego składa się:

opis analizowanego procesu,
zidentyfikowanie źródeł zagrożeń i stanowisk pracy na których zagrożenia te występują,
wyznaczenie stopnia szkodliwości procesu technologicznego, którego miarą jest wskaźnik szkodliwości, wyznaczany ze wzoru:








gdzie:
D - liczba zagrożeń na i-tym stanowisku pracy, z którymi związane jest ryzyko duże
S - liczba zagrożeń na i-tym stanowisku pracy, z którymi związane jest ryzyko średnie
M - liczba zagrożeń na i-tym stanowisku pracy, z którymi związane jest ryzyko małe
Li - liczba osób na i-tym stanowisku pracy, podlegających oddziaływaniu tych zagrożeń
N - liczba stanowisk pracy związanych z obsługiwaniem procesu

Stopień szkodliwości procesu można wyznaczyć na podstawie wartości tego wskaźnika, zgodnie z zasadami podanymi w Tablicy 1.


Na etapie dopuszczenia procesu podejmowane są decyzje dotyczące możliwości i sposobu jego stosowania. W ogólnym przypadku stosowanie procesu jest dopuszczalne wówczas, gdy z żadnym ze zidentyfikowanych zagrożeń nie wiąże się ryzyko zawodowe ocenione jako niedopuszczalne (stopień szkodliwości procesu jest średni, mały lub bardzo mały) lub gdy określono warunki użytkowania procesu, umożliwiające ograniczenie tego ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
Opracowana w zadaniu procedura oceny szkodliwości procesów technologicznych umożliwia ocenę szkodliwości procesów technologicznych zgodnie z tymi zasadami oraz określa sposób postępowania przy przeprowadzaniu oceny i sposób dokumentowania jej przebiegu i wyników. Procedura ta została zweryfikowana podczas pilotażowych ocen procesów technologicznych.

Przeprowadzono ogółem ocenę szkodliwości ponad 60 procesów technologicznych, wytypowanych z udziałem przedstawicieli przedsiębiorstw należących do różnych rodzajów działalności. Najwięcej procesów oceniono w przedsiębiorstwach należących do sekcji przetwórstwa przemysłowego. Ponadto oceniono przykładowy proces górniczy, procesy związane z zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz i wodę oraz proces budowlany. Ocenione procesy technologiczne składają się z 238 operacji. Dla tych operacji zidentyfikowano 102 czynniki zagrażające, z których oddziaływaniem związane jest ryzyko duże, 526 czynników, z których oddziaływaniem związane jest ryzyko średnie i 885 czynników z którymi związane jest ryzyko małe.

W celu ułatwienia oceny szkodliwości procesów technologicznych i dokumentowania jej wyników opracowano program komputerowy, który umożliwia rejestrowanie informacji potrzebnych do oceny szkodliwości procesów technologicznych, obliczanie wskaźników szkodliwości procesów, dokumentowanie wyników oceny oraz gromadzenie i wyszukiwanie informacji dotyczących szkodliwości procesów technologicznych. Do baz danych programu wprowadzono informacje dotyczące szkodliwości wszystkich ocenionych procesów technologicznych.
Opracowany program został rozszerzony o moduł wspomagający modelowanie ocenianego procesu technologicznego w celu oceny i ograniczania jego szkodliwości. Program w rozbudowanej wersji może być stosowany jako narzędzie wspomagające przewidywanie wpływu zmian wprowadzanych do procesów technologicznych na ich szkodliwość dla zdrowia pracowników oraz optymalizację tych procesów ze względu na ich szkodliwość. Przeprowadzono, z wykorzystaniem opracowanego oprogramowania, modelowanie przykładowych procesów technologicznych w celu oceny ich szkodliwości i przedstawiono możliwości ograniczenia tej szkodliwości. Wyniki oceny szkodliwości jednego z ocenionych procesów przedstawiono na rys. 1.

Rys. 1. Przedstawienie wyników oceny szkodliwości procesu produkcji płytek krzemowych polerowanych po jego optymalizacji

PCZ 16-21 zadanie 1.2 Badanie wydarzeń wypadkowych bezurazowych w zakładach pracy

Kierownik projektu: dr inż. Zofia Pawłowska
Wykonawca: Grzegorz Dudka
Okres realizacji: 01.04.2001    -   28.02.2004

Podstawowym celem zadania badawczego było opracowanie rozwiązań umożliwiających badanie i rejestrowanie wydarzeń wypadkowych bezurazowych, a także określenie zasad diagnozowania stanu bezpieczeństwa w przedsiębiorstwach na podstawie badań wydarzeń wypadkowych bezurazowych.

W pracy przeprowadzono analizy stosowanych obecnie sposobów badania wydarzeń wypadkowych bezurazowych i zakresu rejestrowania danych o tych wypadkach – potrzebne dane uzyskano na podstawie analizy systemów rejestracji wydarzeń wypadkowych bezurazowych istniejących w przedsiębiorstwach. Przeprowadzono również analizę informacji zawartych w piśmiennictwie na temat dotychczas prowadzonych badań nad relacjami pomiędzy wydarzeniami wypadowymi bezurazowymi i wypadkami urazowymi.

Ponadto przeprowadzono analizę możliwości i warunków zastosowania modeli i metod stosowanych dla wypadków urazowych do badania i rejestrowania wydarzeń wypadkowych bezurazowych.

W ramach zadania badawczego opracowano modele oraz metody badania i zasady rejestrowania danych o przyczynach i okolicznościach wydarzeń wypadkowych bezurazowych, dostosowanych do potrzeb zakładów pracy. Analiza wyników badań w przedsiębiorstwach pozwoliła na opracowanie dokumentu do rejestrowania wydarzeń wypadkowych bezurazowych (Karty Wydarzenia Wypadkowego Bezurazowego) dla potrzeb systemu rejestrowania i analizy.

PCZ 16-21 zadanie 1.1 Opracowanie modeli i metod badania wypadków przy pracy

Wykonawca: Leszek Pietrzak
Termin realizacji: 1.10.2001 – 28.02.2004
W zadaniu badawczym dokonano przeglądu modeli i metod badania wypadków przy pracy, opracowano uogólniony model wypadku przy pracy (rys.1) oraz metodykę badania wypadków.
Modele służące badaniu wypadków powinny być ściśle związane z zastosowaną systematyką postępowania zespołów powypadkowych przy ustalaniu przyczyn i okoliczności wypadków. Celem opracowywania takich modeli jest przedstawienie przebiegu wypadku lub sposobu postępowania przy dochodzeniu do jego przyczyn oraz umożliwienie zaplanowania właściwych korygujących. Modele takie powinny wspomagać zespoły powypadkowe w przedstawianiu (najczęściej graficznym) przebiegu zdarzeń prowadzących do wypadku i umożliwiać systematyczne analizowanie jego poszczególnych faz.
Opracowana metodyka uwzględnia te kwestie, które wynikają bezpośrednio z zastosowanego modelu wypadku oraz umożliwia zebranie danych do wypełnienia statystycznej karty wypadku, a także formularza europejskiej statystyki wypadków przy pracy. Zgodnie z nią zaleca się sporządzenie diagramu drzewa przyczyn jako środka umożliwiającego przedstawienie mentalnego obrazu wypadku (sekwencji wypadkowej) oraz ułatwiającego zaprojektowanie środków prewencji i ich umiejscowienie w łańcuchu zdarzeń. Zaletą tej metody jest możliwość prowadzenia tylko podstawowego badania wypadku lub, o ile zajdzie potrzeba, również pogłębionej analizy wypadku. W metodzie znajdujemy odwołanie do oceny ryzyka zawodowego, która jest wymagana przez przepisy prawa.
Doświadczenia zebrane podczas warsztatów z udziałem przedstawicieli przedsiębiorstw potwierdzają przydatność opracowanej metodyki do celów praktycznych.

Tablica 1. Stopień szkodliwości procesu w zależności od wartości wskaźnika szkodliwości

Wskaźnik szkodliwości	Stopień szkodliwości
W >= 1500	Bardzo duży
1500 > W >= 300	Duży
300 > W >= 100	Średni
100 > W >= 10	Mały
10 > W	Bardzo mały