n,n-Dimetyloformamid

DWUMETYLOFORMAMID C₃H₇NO 0091

(N,N-DIMETYLOFORMAMID)

1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI

Nazwa i synonimy:
polskie: N,N-dwumetyloformamid, dimetyloformamid, formylodwumetyloamina, dwumetyloamid kwasu mrówkowego, DMF
angielskie: N,N-dimethylformamide, formyldimethylamine, formdimethylamide, DMF
niemieckie: N,N-Dimethylformamid, Dimethylameinsäureamid, Dimethylmethanamid, DMF
francuskie: N,N-diméthyl formamide, formyldiméthylamine, DMF
rosyjskie: N,N-диметилформамид,диметиламин муравьинойкислоты

Nazwa wg IUPAC: N,N-dimethylformamide
Wzór chemiczny: HCON(CH₃)₂

2. SKŁAD I INFORMACJA O SKŁADNIKACH

N,N-Dimetyloformamid – substancja podstawowa

Klasyfikacja substancji:		Repro. Kat. 2; R61 Xn; R20/21 Xi; R36

Numer CAS:		68-12-2
Numer UN (ONZ)		2265
Numer RTECS		LQ2100000
Numer indeksowy:		616-001-00-X
Numer WE (EINECS):		200-679-5

3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEŃ

Substancja szkodliwa i drażniąca oraz działająca na rozrodczość. Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki. Również działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie ze skórą. Działa drażniąco na oczy.

4. PIERWSZA POMOC

Niezbędne leki: parafina płynna.
Odtrutki: nie są znane.
Leczenie: postępowanie objawowe.

ZATRUCIE INHALACYJNE

Pierwsza pomoc przedlekarska

Wyprowadzić zatrutego z miejsca narażenia. Zapewnić spokój w pozycji dowolnej. Wezwać lekarza.

Pomoc lekarska

Postępowanie objawowe. Kontrola ciśnienia tętniczego krwi. Transport do szpitala karetką PR pod nadzorem lekarza.

SKAŻENIE SKÓRY

Pierwsza pomoc przedlekarska

Zdjąć odzież, myć skórę dużą ilością letniej bieżącej wody z mydłem. Dalsze postępowanie jak w zatruciu inhalacyjnym.

Pomoc lekarska

Postępowanie objawowe jak w zatruciu inhalacyjnym; ze względu na prawdopodobieństwo ogólnych objawów. W każdym przypadku konieczny transport do szpitala karetką PR.

SKAŻENIE OCZU

Pierwsza pomoc przedlekarska

Płukać oczy dużą ilością zimnej wody, najlepiej bieżącej, przez co najmniej 15 minut.
Uwaga: osoby narażone na skażenie oczu powinny być pouczone o konieczności i sposobie ich natychmiastowego płukania.

Pomoc lekarska

W każdym przypadku skażenia oczu, konieczna konsultacja okulistyczna. Dalsze postępowanie zgodne z zaleceniem okulisty.

ZATRUCIE DROGĄ POKARMOWĄ

Pierwsza pomoc przedlekarska

Natychmiast po połknięciu poszkodowany powinien sam wywołać wymioty. Później nie prowokować wymiotów. Podać do wypicia 150 ml płynnej parafiny. Nie podawać mleka, tłuszczów i alkoholu. Wezwać lekarza.

Pomoc lekarska

Transport do szpitala karetką PR pod nadzorem lekarza ze względu na prawdopodobieństwo nasilenia ogólnych objawów zatrucia.

5. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU POŻARU

Klasa temperaturowa: T2
Grupa wybuchowości: IIA

Kod HAZCHEM: 2W

Szczególne zagrożenia
Palna, drażniąca, toksyczna ciecz. Pary tworzą mieszaniny wybuchowe z powietrzem. Pary są cięższe od powietrza i gromadzą się przy powierzchni ziemi oraz w dolnych częściach pomieszczeń. Podczas spalania wydzielają się silnie toksyczne tlenki azotu.

Zalecenia ogólne
Zawiadomić otoczenie o awarii.
Usunąć z otoczenia wszystkie osoby niebiorące udziału w likwidowaniu awarii.
Wezwać Państwową Straż Pożarną i Policję Państwową.

Pożar
Środki gaśnicze: dwutlenek węgla, proszki gaśnicze, piany odporne na alkohol, woda – prądy rozproszone. Nie stosować zwartych strumieni wody na powierzchnię palącej się cieczy.
Mały pożar: gasić gaśnicą proszkową lub śniegową (dwutlenek węgla).
Duży pożar: palące się zbiorniki lub rozlewiska gasić pianami lub prądami wodnymi rozproszonymi. Zbiorniki narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury chłodzić wodą; jeśli to możliwe, usunąć je z obszaru zagrożenia.
Nie dopuścić do przedostania się ścieków po gaszeniu pożaru do kanalizacji i wód.

Specjalne wyposażenie ochronne
Nałożyć odzież gazoszczelną i aparat izolujący drogi oddechowe.
Uwaga: produkty spalania są silnie toksyczne.

6. POSTĘPOWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO UWOLNIENIA DO ŚRODOWISKA

Zalecenia ogólne
Jak podano w punkcie 5.

Wyciek
Uwaga: obszar zagrożony wybuchem.
Nie dopuścić do przedostania się produktu do ścieków i wód; zabezpieczyć kratkii studzienki
ściekowe; unikać bezpośredniego kontaktu z uwalniającą się substancją; pary rozcieńczaćprądami wodnymi rozproszonymi; jeśli to możliwe, usunąć źródła zapłonu (ugasićotwarty ogień, ogłosić zakaz palenia i używania narzędzi iskrzących); zlikwidowaćwyciek (zamknąć dopływ cieczy, uszczelnić, uszkodzone opakowania umieścić w szczelnymopakowaniu ochronnym); w razie dużego wycieku miejsce gromadzenia się cieczyobwałować, zebraną ciecz odpompować; małe ilości rozlanej cieczy przysypać niepalnymmateriałem chłonnym, zebrać do zamykanego pojemnika; zanieczyszczoną powierzchnięspłukać wodą.

7. POSTĘPOWANIE Z SUBSTANCJĄ I JEJ MAGAZYNOWANIE

Wymagania dotyczące wentylacji
Niezbędna wentylacja miejscowa wywiewna, usuwająca pary z miejsc ich emisji, oraz wentylacja ogólna pomieszczenia. Otwory zasysające wentylacji miejscowej przy płaszczyźnie roboczej lub poniżej. Wywiewniki wentylacji ogólnej w górnej części pomieszczenia oraz przy podłodze. Instalacje wentylacyjne muszą odpowiadać warunkom ustalonym ze względu na niebezpieczeństwo pożaru lub wybuchu.

Postępowanie z substancją: podczas stosowania nie jeść, nie pić, unikać kontaktu z cieczą, unikać wdychania par i aerozoli, przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować środki ochrony indywidualnej (jak podano w punkcie 8), pracować w dobrze wentylowanych pomieszczeniach; unikać działania na substancję otwartego ognia.

Magazynowanie: przechowywać w oryginalnych, właściwie oznakowanych, szczelnie zamkniętych opakowaniach, w chłodnym, suchym, dobrze wentylowanym pomieszczeniu magazynowym, wyposażonym w instalację elektryczną i wentylacyjną w wykonaniu przeciwwybuchowym, z wykładziną podłogową elektroprzewodzącą.
Przechowywać z dala od źródeł ciepła i zapłonu oraz utleniaczy.

8. KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ

Najwyższe dopuszczalne stężenia

NDS	10 mg/m3 (N,N-dimetyloformamid)
NDSCh	nieustalone
NDSP	nieustalone

Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
PN-89/Z-04209 ark. 02 Ochrona czystości powietrza. Badania zawartości N,N-dwumetyloformamidu. Oznaczanie N,N-dwumetyloformamidu na stanowiskach pracy metodą chromatografii gazowej.

Dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym
DSB – 5,0 mg/l
Substancja oznaczana – N-metyloformamid
Materiał biologiczny – mocz
Uwagi: pobór materiału do oznaczania powinien następować po zakończeniu zmiany roboczej.

Wymagania dotyczące środków ochrony indywidualnej
Gdy stężenie substancji jest ustalone i znane, doboru środków ochrony indywidualnej należy dokonywać z uwzględnieniem stężenia substancji występującego na danym stanowisku pracy, czasu narażenia, czynności wykonywanych przez pracownika oraz zaleceń podanych przez producenta środka ochrony indywidualnej.
Stosować odzież ochronną wykonaną z materiałów powlekanych (np. vitonem); rękawiceochronne powlekane (np. vitonem, nitrylem); obuwie ochronne całotworzywowe lubcałogumowe; gogle chroniące przed kroplami cieczy (w przypadku skompletowaniaz półmaską); sprzęt ochrony układu oddechowego: półmaskę lub maskę skompletowanąz pochłaniaczem co najmniej A2. Klasę pochłaniacza należy dobierać w zależnościod stężenia objętościowego związku: do 0,5% obj. – A2; 0,5 ÷ 1% obj. – A3. Wrazie niedoboru tlenu (stężenie poniżej 17% obj.) lub gdy stężenie związku przekracza1% obj., stosować autonomiczny lub stacjonarny sprzęt izolujący.
W strefie zagrożonej wybuchem stosować odzież, rękawice i obuwie w wersji antyelektrostatycznej.
W sytuacji awaryjnej lub gdy stężenie substancji na stanowisku nie jest znane,stosować środki ochrony indywidualnej izolujące organizm (kombinezon gazoszczelnyw wersji antyelektrostatycznej skompletowany z izolującym sprzętem ochrony układuoddechowego).

9. WŁAŚCIWOŚCI FIZYKOCHEMICZNE

Właściwości podstawowe

Masa cząsteczkowa:	73,1
Stan skupienia w temp. 20°C:	ciecz
Barwa:	bezbarwna
Zapach:	amoniakalny
Temperatura topnienia:	-61°C
Temperatura wrzenia:	153°C
Temperatura zapłonu:	57,8°C
Temperatura samozapłonu:	440°C
Granice wybuchowości w mieszaninie z powietrzem:
- dolna:	2,2% obj.
- górna:	16% obj.
Stężenie stechiometryczne:	4,71% obj.
Gęstość w temp. 20°C:	0,95 g/cm3
Gęstość par względem powietrza:	2,51
Prężność par w temp. 20°C:	3,5 hPa
Stężenie pary nasycone w temp. 20°C:	10,5 g/m3
Rozpuszczalność w wodzie:	nieograniczona
Rozpuszczalność w innych rozpuszczalnikach:	bardzo dobrze rozpuszcza się w acetonie, eterze etylowym, alkoholu etylowym, benzenie, chloroformie, czterochlorku węgla, dwumetylosulfotlenku.

Właściwości dodatkowe

Temperatura krytyczna:	323,4°C
Ciśnienie krytyczne:	5,2 MPa
Współczynnik załamania światła w temp. 20°C:	1,43047
Lepkość w temp. 20°C:	0,9243 mPa•s
Ciepło właściwe:	2,14 J/(g•K)
Ciepło parowania:
- w temp. wrzenia:	524,9 J/g
- w temp. 20°C:	650,4 J/g
Ciepło spalania:	-26,2 kJ/g
Współczynnik podziału n-oktanol/woda (log):	0,13

10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ

Stabilność: w normalnych warunkach substancja stabilna.

Warunki, jakich należy unikać: źródła zapłonu, wysoka temperatura.

Materiały, jakich należy unikać: niebezpiecznie reaguje z silnymi utleniaczami, chlorowcowęglowodorami, azotanami nieorganicznymi i organicznymi.

Niebezpieczne produkty spalania/rozkładu: w środowisku pożaru wydzielają się tlenki węgla, tlenki azotu.

11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE

Klasa toksyczności
Substancja szkodliwa i drażniąca oraz działająca na rozrodczość (kat. 2) wg wykazu substancji niebezpiecznych.
Substancja nieumieszczona w wykazie substancji i preparatów o działaniu rakotwórczymlub mutagennym.
Substancja przypuszczalnie rakotwórcza dla ludzi wg IARC (grupa 2B).

Stężenia oraz dawki śmiertelne i toksyczne
Próg wyczuwalności zapachu – 0,14-304 mg/m3
LD₅₀ (szczur, doustnie) – 2800 mg/kg
LC₅₀(szczur, inhalacja) – brak danych
LD₅₀ (królik, skóra) – 4720 mg/kg

Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na ustrój człowieka: substancja drażniąca, ma działanie hepatotoksyczne, przypuszczalnie rakotwórcza dla człowieka.

Drogi wchłaniania: drogi oddechowe, skóra, przewód pokarmowy.

Objawy zatrucia ostrego: w postaci pary wywołuje zaczerwienienie skóry twarzy, spojówek, następnie kolkowe bóle brzucha, mdłości, wymioty, niekiedy biegunkę, wzrost ciśnienia tętniczego krwi.
Skażenie skóry ciekłą substancją powoduje jej zaczerwienienie. Wchłanianie przez skórę wywołuje objawy takie jak w zatruciu inhalacyjnym.
Skażenie oczu ciekłą substancją wywołuje zaczerwienienie spojówek, ból, łzawienie.
Drogą pokarmową wywołuje objawy jak w zatruciu inhalacyjnym i przez skórę.
Bezpośrednim następstwem zatrucia ostrego jest uszkodzenie wątroby i trzustki.
Objawy zatrucia przewlekłego: zaburzenia trawienia, uszkodzenie wątroby; opisywano nowotwory jąder.

12. INFORMACJE EKOLOGICZNE

Dopuszczalne/alarmowe poziomy substancji w powietrzu: nieustalone

Wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach wód powierzchniowych: nieustalone

Najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń dla oczyszczonych ścieków przemysłowych: nieustalone

Dopuszczalne masy niektórych substancji szczególnie szkodliwych, które mogą być odprowadzane w oczyszczonych ściekach przemysłowych: nieustalone

Stężenia toksyczne dla wodnych organizmów zwierzęcych i roślinnych:

Dane do klasyfikacji
Toksyczność ostra (LC₅₀/96 h) dla ryb:
– Lepomis macrochirus – 7100 mg/l
– Pimephales promelas – 10600 mg/l
– Salmo gairdneri – 9800 mg/l
Toksyczność ostra (EC₅₀/48 h) dla skorupiaków – 14500 mg/l
Hamowanie wzrostu glonów (IC₅₀/72 h) Scenedesmus quadricauda – 250 mg/l
Hamowanie wzrostu kolonii bakterii – brak danych

Inne dane
Stężenie toksyczne dla pierwotniaków Colpoda – 250 mg/l

13. POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI

Klasyfikacja odpadu: odpowiednia do miejsca wytworzenia na podstawie kryteriów zawartych w obowiązujących przepisach.

Postępowanie z odpadem
Nie usuwać do kanalizacji. Nie składować na wysypiskach komunalnych. Rozważyć możliwość wykorzystania. Odzysk lub unieszkodliwianie odpadowego produktu przeprowadzać zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Zalecany sposób unieszkodliwiania odpadu: przekształcenie termiczne.

Postępowanie z opróżnionymi opakowaniami
Opakowania jednorazowego użytku przekazać do upoważnionego odbiorcy odpadów. Odzysk (recykling) lub unieszkodliwianie przeprowadzać zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Opakowania wielokrotnego użytku, jeśli to konieczne po uprzednim oczyszczeniu, mogą być dalej stosowane.

14. INFORMACJE O TRANSPORCIE

Substancja podlega przepisom dotyczącym przewozu towarów niebezpiecznych.

Numer rozpoznawczy materiału UN(ONZ):	2265
Prawidłowa nazwa przewozowa:	N,N-DWUMETYLOFORMAMID
Klasa:	3
Kod klasyfikacyjny:	F1
Grupa pakowania:	III
Instrukcje pakowania:	P001, IBC03, LP01, R001
Numer rozpoznawczy zagrożenia:	30
Oznakowanie sztuk przesyłki:	"UN 2265",
Oznakowanie środków transportu: pojazdy samochodowe: wagony: cysterny:

15. INFORMACJE DOTYCZĄCE PRZEPISÓW PRAWNYCH

Oznakowanie opakowania

Identyfikacja: N,N-dimetyloformamid

Numer WE (EINECS): 200-679-5 Oznakowanie WE

Znaki ostrzegawcze:

Produkt toksyczny(T)

Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R)
R61 – może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki
R20/21 – działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcieze skórą
R36 – działa drażniąco na oczy

Zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania (S):
S53 – unikać narażenia – przed użyciem zapoznaćsię z instrukcją
S45 – w przypadku awarii lub jeżeli źle się poczujesz,niezwłocznie zasięgnij porady lekarza – jeżeli to możliwe, pokaż etykietę

16. INNE INFORMACJE

Wykaz zwrotów R wskazujących rodzaj zagrożenia:
R61 – Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki.
R20/21 – Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie ze skórą.
R36 – Działa drażniąco na oczy.

Numer rejestracyjny:	0091
Jednostka zatwierdzająca:	Rada Programowa