Ocena narażenia strażaków na szkodliwe substancje chemiczne wydzielające się w warunkach pożarów

Dokonanie oceny narażenia zawodowego na wybrane szkodliwe substancje chemiczne wydzielające się w warunkach pożarów jest celem zadania badawczego. Podczas realizacji pracy zostaną wykonane pomiary stężeń tlenku węgla, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, węglowodorów aromatycznych, chloropochodnych węglowodorów alifatycznych oraz formaldehydu w powietrzu podczas akcji gaśniczo-ratowniczych. Wyniki tych pomiarów będą stanowiły podstawę oceny narażenia zawodowego oraz opracowania wytycznych do poprawy warunków pracy strażaków.

Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych
Pracownia Metod Chromatograficznych

Analiza międzynarodowych aktów prawnych dotyczących zapobiegania dużym awariom procesowym, ocena aktualnej sytuacji w Kraju oraz opracowanie programu niezbędnych rozwiązań.

Dokonano analizy przepisów międzynarodowych (UE, OECD, EKG-ONZ, MOP) dotyczących zarządzania ryzykiem awarii przemysłowych i ograniczania ich skutków. Na tej podstawie określono obowiązki i zadania zarządów obiektów niebezpiecznych oraz właściwych władz i służb publicznych w zakresie zapobiegania awariom przemysłowym, przygotowania się na wypadek awarii oraz reagowania na takie zdarzenia w celu ograniczania i/lub likwidacji ich skutków.
Przeanalizowano przepisy dotyczące przeciwdziałania awariom w Wielkiej Brytanii, RFN, Szwajcarii oraz USA, a więc w państwach, w których zasady przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym są precyzyjnie uregulowane i dobrze wykonywane w praktyce.
Wiele rozwiązań zastosowanych w tych krajach może okazać się przydatne w Polsce.
Wykonano analizę polskich przepisów mających związek z przeciwdziałaniem awariom przemysłowym i ich skutkom.
Dokonano oceny poziomu zagrożenia wielkimi awariami ze strony przemysłu oraz zagrożeń awariami o zasięgu lokalnym w Polsce.
Oceniono stan systemu ratownictwa chemiczno-ekologicznego oraz stan zagrożeń awariami chemicznymi w transporcie niebezpiecznych materiałów w Polsce.
Określono założenia i zakres programu prac, podjęcie i realizacja których powinna zapewnić wdrożenie w Polsce systemu przeciwdziałania zagrożeniom awariami przemysłowymi, zgodnego ze standardami Unii Europejskiej oraz z innymi regulacjami międzynarodowymi.

Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych

Zapobieganie wielkim awariom przemysłowym i ograniczanie ich skutków

Dokonano szczegółowej analizy nowych przepisów polskich dotyczących nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, wprowadzonych w życie od 1 stycznia 1998r. przez znowelizowaną ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska. Przeanalizowano także projekt rozporządzenia wykonawczego Ministra Gospodarki, które ma na celu regulację większości kwestii wymaganych przez przepisy UE i OECD.
Wskazano na występujące niezgodności nowych przepisów krajowych z wymaganiami standardów międzynarodowych oraz wskazano te kwestie, które zgodnie z przepisami UE powinny być, lecz nie zostały dotychczas w Polsce uregulowane. Sformułowano odpowiednie wnioski w tych sprawach.
Wykonano analizę danych PIP, PIOŚ oraz PSP dotyczących rozpoznania wielkości zagrożeń przemysłowymi awariami chemicznymi w Polsce. Uwzględniając kryteria kwalifikacyjne dla obiektów niebezpiecznych, ustalone w Dyrektywie UE 96/82/WE tzw. Dyrektywa Seveso II lub Comah), wykonano syntezę zagrożeń wielkimi i lokalnymi awariami przemysłowymi w Polsce. Wielkość tych zagrożeń jest znacząca; w porównaniu do krajów członkowskich UE stawia ona Polskę po takich państwach jak Niemcy, Francja, Wielka Brytania i Włochy. Wstępna identyfikacja niebezpiecznych obiektów w kraju ma istotne znaczenie: określa ona wagę wprowadzenia odpowiednich przepisów dla bezpieczeństwa procesowego, bezpieczeństwa ludności i ochrony środowiska. Stanowi także ważną informację przydatną w trakcie wykonywania przepisów dotyczących przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym po zakończeniu ich wprowadzania w Polsce.

Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych

Opracowanie systemu notyfikacji substancji niebezpiecznych stosowanych w ilościach ponadprogowych oraz systemu notyfikacji obiektów niebezpiecznych, zgodnych  z przepisami UE

W ramach realizacji zadania dokonano analizy dokumentów i wytycznych dotyczących kwalifikacji substancji niebezpiecznych do kategorii (klas) substancji stanowiących kryteria kwalifikacyjne dla obiektów niebezpiecznych.
Przeanalizowano dokumenty UE, OECD, EKG−ONZ oraz MOP dotyczące przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Szczególną uwagę zwrócono na wymagania tych przepisów dotyczące procedur klasyfikacji substancji, kwalifikacji obiektów do kategorii niebezpiecznych, czyli ich identyfikacji oraz procedur notyfikacji - powiadamiania władz o obiektach niebezpiecznych oraz o substancjach i preparatach niebezpiecznych w tych obiektach. Dokonano analizy odpowiednich dyrektyw UE odnoszących się do kwalifikacji i klasyfikacji substancji niebezpiecznych. Przeanalizowano także rozwiązania odnoszące się do tych zagadnień zastosowane w Wielkiej Brytanii i w Niemczech - tych krajach członkowskich UE, w których procedury te są szczególnie dobrze wykonywane.
Dokonano analizy polskich przepisów (rozporządzenie MZiOS) dotyczących klasyfikacji niebezpiecznych substancji chemicznych, stwierdzając ich zgodność z wymaganiami UE w odniesieniu do zasad klasyfikacji substancji. Wykonanie postępowania klasyfikacyjnego stanowi podstawę procedury identyfikacji obiektów niebezpiecznych.
Przeanalizowano również merytoryczne i prawne aspekty klasyfikacji tych substancji i preparatów, które, na podstawie przepisów Dyrektywy Seveso II (96/82/WE), stanowią wraz z przypisanymi im wartościami progowymi Qi kryteria kwalifikacyjne dla obiektów niebezpiecznych, czyli takich które zagrażają poważnymi przemysłowymi awariami chemicznymi.
Opracowano - na podstawie wymagań UE oraz nowych przepisów polskich instrukcje i wytyczne dotyczące zasad postępowania
 - w odniesieniu do klasyfikacji substancji i preparatów do tych kategorii,  które stanowią, łącznie z odpowiednią wartością progową, kryteria kwalifikacyjne dla obiektów niebezpiecznych,
 - w odniesieniu do wyboru wielkości wartości progowych Qi przy identyfikacji obiektów niebezpiecznych oraz sposobu wykonywania procedury sumowania qi /Qi.
W celu zapewnienia prawidłowości wykonywania procedur identyfikacji obiektów niebezpiecznych oraz ułatwienia jej wykonywania opracowano bazę danych o tych substancjach niebezpiecznych, które należy uwzględnić przy wykonywaniu procedury identyfikacji obiektów niebezpiecznych. Te bazy danych stanowią "rozwinięte" kryteria kwalifikacyjne dla obiektów niebezpiecznych.
Opracowano również propozycję rozwiązań dotyczących procedury notyfikacji terminologia zastosowana w Dyrektywie Seveso II), czyli procedury zgłoszenia, zgodnie z nowymi regulacjami krajowymi.
Obejmują one zalecenia dotyczące ważnych aspektów procedury powiadamiania w odniesieniu do informacji, która powinna być zawarta w dokumencie notyfikacyjnym, tzn. w Zgłoszeniu sporządzanym przez zarząd obiektu niebezpiecznego i przedstawianym kompetentnym (właściwym) władzom.
Te elementy postępowania w obiekcie niebezpiecznym powinny stanowić część zadań i funkcji zintegrowanego systemu zarządzania w przedsiębiorstwie.
Na podstawie wykonanych analiz opracowano bazę danych o substancjach niebezpiecznych oraz opracowano książkę adresową kart substancji, umożliwiającą sprawne wykonanie procedury ich zgłoszenia (notyfikacji).
Uwzględniając wymagania Dyrektywy Seveso II oraz nowych przepisów polskich dokonano odpowiednich analiz oraz przedstawiono wyniki prac dotyczących określania czynników, które mogą zwiększać zagrożenie poważną awarią, oraz czynników, które mogą pogłębić jej skutki, tzn. zwiększyć stopień ciężkości awarii.
Mając na uwadze potrzebę ujednolicenia w skali kraju sposobu realizacji procedury notyfikacji, czyli zgłoszenia obiektów niebezpiecznych, a także potrzebę zapewnienia dostarczenia właściwym władzom wystarczających z punktu widzenia wstępnej oceny ryzyka informacji i przesłanek decyzyjnych, opracowano zalecany, wzorcowy projekt dokumentu Zgłoszenia.
Przeanalizowano także aspekty związane z zarządzaniem bezpieczeństwem w przedsiębiorstwie, w którym, ze względu na znaczące ilości niebezpiecznych substancji chemicznych, niezbędne będzie wykonywanie procedury identyfikacji obiektów niebezpiecznych oraz procedury zgłoszenia (jeśli zakład posiada obiekty o zwiększonym lub dużym ryzyku). Przedstawiono opracowane zalecenia w sprawie niezbędnych procedur zarządzania w zakładzie oraz zalecenia dotyczące włączenia do systemów zarządzania bezpieczeństwem zadań wynikających z przepisów o przeciwdziałaniu poważnym awariom przemysłowym, odnoszących się do identyfikacji i notyfikacji (zgłoszenia) obiektów i substancji niebezpiecznych.

Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych

Opracowanie materiałów i zaleceń wspomagających wykonywanie procedur zapobiegania poważnych awariom chemicznym. Przewidywanie możliwości powstawania i uwalniania nieoczekiwanych substancji niebezpiecznych w obiektach zagrażających poważnymi awariami przemysłowymi.

W opracowaniu omówiono wyniki analiz ponad 400 awarii, w których uczestniczyły oraz powstawały nowe substancje niebezpieczne. Wnioski z tych analiz potwierdzają wagę wymaganego przez przepisy UE oraz nowe przepisy polskie obowiązku ilościowego przewidywania powstawania w warunkach awaryjnych substancji niebezpiecznych, nieobecnych w normalnych warunkach procesowych lub magazynowania.
Wymagania te, zawarte w polskich przepisach i odnoszące się do procedury zaliczania zakładów do kategorii zwiększonego oraz dużego ryzyka awarii zostały w opracowaniu przedstawione i skomentowane.
Rozwinięte kryteria kwalifikacyjne (opracowane w CIOP) zawierają ponad 2200 substancji niebezpiecznych. Z punktu widzenia wzrostu zagrożeń poważnymi awariami najbardziej istotne są substancje stwarzające szczególnie duże zagrożenia, które mogą powstać w warunkach awaryjnych i których powstawanie jest wysoce prawdopodobne.
W pracy oceniono możliwości powstawania w warunkach awarii czterech grup (kategorii) substancji o małych wartościach progowych: grupy substancji nazwanych, substancji bardzo toksycznych, skrajnie łatwo palnych oraz wysoce wybuchowych. W sumie oceniono możliwości powstawania kilkuset najbardziej istotnych i niebezpiecznych substancji. Określono warunki fizykochemiczne, w jakich mogą one powstać, prekursory, tzn. substancje, na bazie których mogą one być utworzone w warunkach reakcji niekontrolowanych, pożarów oraz reakcji niepożądanych.
Informacje i dane zawarte w opracowaniu stanowią unikalne w Polsce materiały, które będą bardzo pomocne zarówno dla zakładów zagrażających poważnymi awariami, jak i dla władz nadzoru (PSP, IOŚ, PIP). Wyniki tej pracy publikowano w 2002 roku w formie monografii.
Poważne zmiany kryteriów kwalifikacyjnych w UE oraz nowe kryteria polskie wymagają dokonania oceny powstawania w sytuacjach awaryjnych szeregu substancji rakotwórczych oraz około 100 substancji wysoce wybuchowych, wprowadzonych ostatnio do kryteriów i uznanych za bardzo niebezpieczne.

Zakład Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych