Aceton jest najprostszym ketonem alifatycznym o wzorze sumarycznym C3H6O. Jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym umiarkowanie ostrym i aromatycznym zapachu. Jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu substancji organicznych i z tego względu znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym, gumowym, farmaceutycznym.
Aceton wchłania się dobrze z dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, a także przez skórę. W ustroju ulega szybkiemu rozmieszczeniu do większości narządów wewnętrznych i tkanek. W warunkach narażenia Inhalacyjnego aceton działa przede wszystkim drażniąco na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych, oraz depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. U bardziej wrażliwych osób lekkie podrażnienie oczu i dróg oddechowych odczuwane może być przy stężeniach 237 mg/m3. Wielokrotny kontakt skórny z acetonem powoduje uszkodzenie tłuszczowej warstwy ochronnej i może prowadzić do stanów zapalnych i infekcyjnych. Brak jest doniesień świadczą-cych o wykazywaniu przez aceton właściwości rakotwórczych.
Pomimo szerokiego zastosowania informacje pochodzące z badań grup pracowni-czych narażonych na aceton są bardzo skromne. Wśród skutków przewlekłego narażenia zawodowego dominują objawy związane z działaniem drażniącym na błony śluzowe i pewne, na ogół łagodne skutki oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy, takie jak bóle i zawroty głowy, uczucie osłabienia lub zmęczenia, niekiedy rozdrażnienie emocjonalne.
NDS: 600 mg/m3
NDSCh: 1800 mg/m3
|
Wyjątki z Dokumentacji proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego autorstwa mgr TOMASZA WASIELI, opracowanej w ramach działań Zespołu Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN
Aceton jest najprostszym ketonem alifatycznym o wzorze sumarycznym C3H6O. Jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym umiarkowanie ostrym i aromatycznym zapachu. Jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu substancji organicznych i z tego względu znajduje szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym, gumowym, farmaceutycznym. Według danych Państwowej Inspekcji Sanitarnej w Polsce pracowało w 1994 roku 512 osób narażonych na aceton w stężeniach pzekraczających dotychczasową wartość NDS wynoszącą 200 mg/m3.
Aceton wchłania się dobrze z dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, a także przez skórę. W ustroju ulega szybkiemu rozmieszczeniu do większości narządów wewnętrznych i tkanek. Metabolizowany jest początkowo w wątrobie do acetolu, następnie do metyloglioksalu lub 1,2-propanodiołu, a w końcowym etapie do glukozy. Wydala się głównie przez płuca i tylko nieznaczne ilości rzędu 1% usuwane są wraz z moczem. Przy wyższych stężeniach (2370 mg/m3) może w niewielkim stopniu kumulować się w ustroju. W warunkach narażenia Inhalacyjnego aceton działa przede wszystkim drażniąco na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych, oraz depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. U bardziej wrażliwych osób lekkie podrażnienie oczu i dróg oddechowych odczuwane może być przy stężeniach 237 mg/m3. Wielokrotny kontakt skórny z acetonem powoduje uszkodzenie tłuszczowej warstwy ochronnej i może prowadzić do stanów zapalnych i infekcyjnych. Brak jest doniesień świadczących o wykazywaniu przez aceton właściwości rakotwórczych. W większości testów działania mutagennego uzyskiwano wyniki negatywne. Pewne skutki działania embriotoksycznego obserwowano u szczurów przy wysokich poziomach ekspozycji (26070 mg/m3), jednakże stężenia takie działały toksycznie również na ciężarne samice. Wiadomo natomiast, że aceton wzmaga działanie toksyczne szeregu innych substancji chemicznych do których należą między innymi halogenowe pochodne alkanów i alkenów, benzen, etanol, nitrozoaminy. Właściwości te wynikają z faktu, iż aceton indukuje niektóre formy cytochromu P-450, w szczególności P-450IIE1, powodując zwiększoną aktywność enzymatyczną. Pomimo szerokiego zastosowania informacje pochodzące z badań grup pracowniczych narażonych na aceton są nader skromne. Wśród skutków przewlekłego narażenia zawodowego dominują objawy związane z działaniem drażniącym na błony śluzowe i pewne, na ogół łagodne skutki oddziaływania na ośrodkowy układ nerwowy, takie jak bóle i zawroty głowy, uczucie osłabienia lub zmęczenia, niekiedy rozdrażnienie emocjonalne. Wyniki jedynych dostępnych badań epidemiologicznych nie wykazały wzrostu umieralności ogółem i z powodu nowotworów, chorób układu krążenia i choroby niedokrwiennej serca, u zatrudnionych w narażeniu na aceton przy produkcji włókien celulozowych. W większości krajów w których normowane są dopuszczalne poziomy narażenia na aceton wartości NDS wynoszą najczęściej 1780 lub 2380 mg/m3. Jednak z uwagi na możliwość odczuwania pewnych objawów działania drażniącego lub lekkich objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego przy niższych stężeniach zaproponowano ustalenie wartości NDS równej 600 mg/m3. Postuluje się ustalenie wartości NDSCh na poziomie 1800 mg/m3. Jako dopuszczalny wskaźnik narażenia w materiale biologicznym proponuje się przyjąć 30 mg acetonu/l moczu.
Ogólna charakterystyka substancji
|
Nazwa chemiczna: aceton
Synonimy: dimetyloketon, 2-propanon, beta-ketopropanon
Wzór sumaryczny: C3H6O
Wzór strukturalny:
Postać fizyczna: ciecz bezbarwna
Zapach: umiarkowanie ostry i aromatyczny
Masa cząsteczkowa: 58.08
Numer rejestru CAS: 67-64-1
Numer rejestru RTECS: L3150000
Właściwości fizykochemiczne
|
Aceton jest najprostszym ketonem alifatycznym. Właściwości fizykochemiczne takie jak wysoka lotność, niska lepkość, oraz zdolność tworzenia mieszanin z wodą i niektórymi rozpuszczalnikami organicznymi sprawiają, że aceton jest szeroko stosowany jako rozpuszczalnik. Dzięki zdolności do wchodzenia w reakcje addycji, kondensacji a także reakcje utleniania i redukcji znajduje zastosowanie jako substrat w licznych procesach syntezy chemicznej. Poniżej przedstawione zostały podstawowe informacje o właściwościach fizycznych i chemicznych acetonu.
Temperatura topnienia: -95,35 °C
Temperatura wrzenia: 56.2 °C przy ciśnieniu 1 atm
Temperatura samozapłonu: 465 °C
Granice palności w powietrzu w temp. 2.15%- 13% 25 °C:
Gęstość : w temp. 25 °C 0,78440 g/ml
Rozpuszczalność:
w wodzie w temp. 20 °C całkowicie rozpuszczalny
w rozp. organicznych rozpuszczalny w benzenie i etanolu
Prężność par w temp. 20 °C 181,72 mmHg
Współczynnik podziału log Kovv: -0.24
Próg wyczuwalności zapachu 30 - 47 mg/m3
Współczynnik przeliczeniowy: 1 ppm ~ 2,374 mg/m3
1 mg/m3 ~ 0,421 ppm
Otrzymywanie, zastosowanie, narażenie zawodowe
|
Aceton jest jednym z ważniejszych rozpuszczalników przemysłowych. Ze względu na swe właściwości stosowany jest powszechnie jako rozpuszczalnik farb i lakierów. Ponieważ dobrze rozpuszcza nitrocelulozę, acetylocelulozę, żywice i tłuszcze stosuje się go do wyrobu filmów, sztucznej skóry i sztucznego jedwabiu, cementów organicznych, w przemyśle gumowym, celulozowym a także w przemyśle farmaceutycznym jako ekstraktor. Stanowi też ważny surowiec lub półprodukt w syntezie organicznej do otrzymywania szeregu substancji takich jak chloroaceton, bromoaceton, chloroform, jodoform, sulfonal, izopren, pinakon, tlenek mezytylu, tworzywa sztuczne z estrów kwasu metakrylowego. Aceton jest dobrym rozpuszczalnikiem acetylenu i z tego powodu używa się go do absorpcji acetylenu w butlach ciśnieniowych.
Szacunkowa liczba osób narażonych na ponadnormatywne stężenia według danych PIS z 1994 roku wynosiła 512 osób. Poniższe zestawienie zawiera informacje o liczbie osób narażonych na aceton w niektórych rodzajach działalności (82).
 |
