Logo CIOP CIOPMapa serwisu English version
CIOPWsteczPoziom wyżejCIOP
.. | Promieniowanie jonizujące | Działanie promieniowania jonizującego na organizm ludzki | Źródła promieniowania jonizującego | Kategorie narażenia zawodowego | Ocena ryzyka zawodowego

Promieniowanie jonizujące - Ocena ryzyka zawodowego

źródło: opracowania dr inż. Krzysztofa Pachockiego  (Państwowy Zakład Higieny - Instytut Naukowo-Badawczy

Proces oceny ryzyka wynikający  z  zawodowego narażenia na promieniowanie jonizujące, oparty na systemie ochrony radiologicznej określającym dopuszczalne warunki ekspozycji na stanowiskach pracy, powinien m.in. obejmować:

a) Identyfikację źródła

Identyfikację źródła promieniowania jonizującego przeprowadza się na podstawie dokumentacji technicznej urządzenia zawierającego źródła promieniotwórcze lub wytwarzającego promieniowanie jonizujące oraz na podstawie danych określonych
w udzielonym zezwoleniu na jego stosowanie. Przegląd powinien także dotyczyć prowadzenia ewidencji i kontroli posiadanych źródeł promieniotwórczych.

b) Analizę warunków pracy – stanowisko pracy, pomieszczenie

Powinna być przeprowadzona ocena spełniania wymagań technicznych i wymagań ochrony radiologicznej dotyczących pracowni stosujących źródła promieniowania jonizującego i warunków użycia tych źródeł.

c) Warunki ekspozycji

Przeprowadzona analiza powinna dotyczyć wykonywanych czynności oraz określonych procedur i zasad pracy ze źródłami promieniowania jonizującego, mającymi wpływ na wielkość ekspozycji. Należy określić jaki był rodzaj promieniowania. Czy ekspozycja była ciągła (w czasie zmiany roboczej), czy sporadyczna, frakcjonowana, o stałym, czy zmiennym poziomie narażenia. Czy istniała możliwość skażeń promieniotwórczych zewnętrznych    i wewnętrznych.

d) Personel  i wyposażenie

Należy określić liczbę osób narażonych na promieniowanie. Czy byli to pracownicy czy uczniowie, praktykanci, studenci, kobiety w ciąży lub karmiące piersią. Czy były to osoby pełnoletnie, czy młodociani. Zostali objęci opieką medyczna – nie stwierdzono przeciwwskazań do zatrudnienia w narażeniu na promieniowanie jonizujące – zdolni do pracy; zdolni do pracy pod pewnymi warunkami. Przeszli odpowiednie szkolenie z zakresu ochrony radiologicznej. Czy stosowano środki ochrony indywidualnej.

e) Pomiary; poziom ekspozycji

Pracownicy podlegają obowiązkowi prowadzenia systematycznej oceny poziomu narażenia na promieniowanie jonizujące. Należy określić częstotliwość i rodzaj prowadzonej dozymetrii. Czy była to dozymetria indywidualna, czy pomiary dozymetryczne w środowisku pracy. Posiadany przez zakład sprzęt dozymetryczny.  Wielkości pomierzonych dawek skutecznych (efektywnych) i dawek równoważnych.

f) Szacowanie ryzyka zawodowego

Przy tworzeniu niniejszej propozycji szacowania ryzyka zawodowego w doniesieniu do promieniowania jonizującego uwzględniono potencjalne ryzyko zawodowe związane z zagrożeniem  (zagrożenie (narażenie potencjalne) – narażenie, które może nastąpić, przy czym prawdopodobieństwo jego wystąpienia i wielkość mogą być zawczasu oszacowane)  oraz z narażeniem (ekspozycją) (narażenie – proces, w którym organizm ludzki podlega działaniu promieniowania jonizującego) Tabela Nr 4 i Nr 5.  Zastosowano cztero- i trzystopniową skalę, zgodnie z założeniami norm PN-N-18001 i PN-N-18002. Wykorzystano również klasyfikację ekspozycji na promieniowanie jonizujące  określoną w ustawie Prawo atomowe.  
                               _________________________________

Tabela 4.  Potencjalne ryzyko zawodowe związane z zagrożeniem* od urządzeń wywarzających promieniowanie jonizujące


Urządzenie wytwarzające promieniowanie jonizujące

Parametry Kategorie  potencjalnego ryzyka  zawodowego
1 2 3 4
Urządzenie ...........
Energia Emax (kV) ≤ 30 keV30 – 70 keV70 – 200 keV≥ 200 keV(**)
Prąd Imax (mA) ≤ 5 mA 5 – 50 mA 50 – 100 mA ≥ 100 mA  
Blokada/Osłonność Blokada + pełna osłonność Pełna osłonność Częściowa osłonność -Ogranicznik pola wiązki Pełna dostępność pola wiązki
Wartość  ... ...    ...  ...  
... Suma
wartość ryzyka
 ...  

Uwagi:
*) Zagrożenie  (narażenie potencjalne) – narażenie, które może nastąpić, przy czym prawdopodobieństwo jego wystąpienia i wielkość mogą być zawczasu oszacowane.

**) np. akceleratory liniowe (telegammaterapia).

OSZCOWANIE  POTENCJALNEGO  RYZYKA ZAWODOWEGO

Dla każdego określonego parametru  ryzyko może przyjmować odpowiednio wartości: dla parametrów z kolumny „0” wartość 0, z  kolumny „1” wartość 1, z  kolumny „2” wartość 2  i z kolumny „3” wartość 3. Całkowita wartość ryzyka  (suma) może więc wynosić maksymalnie 9.
Oceniając potencjalne ryzyko zawodowe związane z narażeniem od urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące przyjmujemy następujące kryteria jego klasyfikacji:

I. Wartość ryzyka od  0  do  2  -  ryzyko bardzo małe,
II. Wartość ryzyka  >  2   do  4  -  ryzyko małe,  
III. Wartość ryzyka  >  4   do  6  -  ryzyko średnie,
IV. Wartość ryzyka  >  6   do  9  -  ryzyko duże.
                               _________________________________

Tabela 5.  Potencjalne ryzyko zawodowe związane z zagrożeniem* od  źródła promieniotwórczego


Źródło promieniotwórcze

Parametry Kategorie  potencjalnego ryzyka  zawodowego
1 2 3 4
Radionuklid (substancja promieniotwórcza) ...........
Chemiczna postać/forma ...........
Aktywność / grupa izotopów promieniotwórczych(**) MBq MBq + zamknięte źródła MBq MBq
1 > 0.1 0.1 – 1 1 – 1000> 1000  
2 > 1 1 – 10 10 – 10000> 10000  
3 > 10 10 – 100 100 – 100000> 100000
4 > 100 100 – 1000 1000 – 1000000> 1000000
Wykonywane czynności Magazynowanie
Diagnostyka lekarska
Bardzo proste czynności na mokro Normalne czynności chemiczne Skomplikowane czynności na mokro z prawdopodobień-stwem rozlania i czynności na sucho z możliwością pylenia
Rodzaj  promieniowania γ γ i/lub β   γ i/lub β  i/lub α    n z/bez α β γ  
Półokres rozpadu T1/2 < 3 tyg.  ≥ 3 tyg. < 6 mies. ≥ 6 mies. < 5 lat ≥ 5 lat
Maksymalna energia promieniowania Emax < 100 keV ≥ 100 – 500 keV    ≥ 500 – 1000 keV  ≥ 1000 keV  
Równoważna wartość stałej ekspozycyjnej Γ (cGyh-1GBq-1m2)  bez γ   < 5 x 10-3    ≥ 5 x 10-3 –15 x 10-3  ≥ 15 x 10-3  
Maksymalny zasięg promieniowania β w powietrzu-
bez β
< 50 cm    ≥ 50 cm – 4 m  ≥  4 m  

Wartość

 ... ...    ...  ...  
... Suma
wartość ryzyka
 ...  

Uwagi:

*) Zagrożenie  (narażenie potencjalne) – narażenie, które może nastąpić, przy czym prawdopodobieństwo jego wystąpienia i wielkość mogą być zawczasu oszacowane.

**) grupy izotopów promieniotwórczych określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 lipca 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy ze źródłami promieniowania jonizującego (Dz. U. 2006 nr 140, poz. 994).  

            W przypadku wykonywania prac z izotopami promieniotwórczymi z różnych grup izotopów kategorie potencjalnego ryzyka zawodowego określa się porównując aktywność obliczoną według wzoru:

A = A1 + 0,1A2 + 0,01A3 + 0,001A4
gdzie: A1,A2,A3,A4 -stosowana jednocześnie aktywność izotopów odpowiednio 1,2,3 lub 4 grupy izotopów z aktywności  "1" grupy izotopów podaną w Tabeli 5.

Dla półokresu rozpadu T1/2, maksymalnej energii promieniowania Emax, równoważnej wartości stałej ekspozycyjnej Γ, maksymalnego zasięgu promieniowania β w powietrzu przyjmujemy najwyższe kategorie potencjalnego ryzyka zawodowego wynikające z wartości określonych dla poszczególnych izotopów promieniotwórczych.

Źródło promieniotwórcze – substancja promieniotwórcza przygotowana do wykorzystania jej promieniowania jonizującego.

Równoważna wartość stałej ekspozycyjnej  Γ – jest to moc dawki pochłoniętej w odległości 1 m od nieosłoniętego źródła promieniowania γ przypadająca na 1 GBq aktywności.

OSZCOWANIE  POTENCJALNEGO  RYZYKA ZAWODOWEGO

Dla każdego określonego parametru  ryzyko może przyjmować odpowiednio wartości: dla parametrów z kolumny „0” wartość 0, z  kolumny „1” wartość 1, z  kolumny „2” wartość 2  i z kolumny „3” wartość 3. Całkowita wartość ryzyka  (suma) może więc wynosić 21.
Oceniając potencjalne ryzyko zawodowe związane z narażeniem od urządzeń wytwarzających promieniowanie jonizujące przyjmujemy następujące kryteria jego klasyfikacji:

I. Wartość ryzyka od    0  do    7    -  ryzyko bardzo małe,
II. Wartość ryzyka  >    7   do  14    -  ryzyko małe,  
III. Wartość ryzyka  >   14   do  18    -  ryzyko średnie,
IV. Wartość ryzyka  >  18   do  21    -  ryzyko duże.

                               _________________________________

Przyjęto następujące kryteria trzystopniowej oceny ryzyka dla ogółu pracowników:

- Ekspozycyjne ryzyko duże, występuje w przypadku przekroczenia warunków dopuszczalnej ekspozycji; przekroczenia dawek granicznych,

- Ekspozycyjne ryzyko średnie, gdy pracownicy otrzymują dawki z poziomu kategorii A – obejmującej pracowników, którzy mogą być narażeni na dawkę skuteczną przekraczającą 6 mSv (milisiwertów) w ciągu roku lub na dawkę równoważną, przekraczającą trzy dziesiąte wartości dawek granicznych dla soczewek oczu, skóry i kończyn,

- Ekspozycyjne ryzyko małe, gdy pracownicy otrzymują dawki z poziomu kategorii B – obejmującej pracowników, którzy mogą być narażeni na dawkę skuteczną przekraczającą 1 mSv w ciągu roku lub na dawkę równoważną, równą jedną dziesiątą wartości dawek granicznych dla soczewek oczu, skóry i kończyn.

Należy podkreślić, iż przyjęcie nazewnictwa  „ryzyko małe, średnie, duże”  jest określeniem umownym i nie ma bezpośredniego przełożenia na  ryzyko następstw zdrowotnych.  Obowiązujące w ochronie radiologicznej limity dawek (dawki graniczne) ze względu na specyfikę tego rodzaju narażenia ustalone są na poziomie znikomego ryzyka zdrowotnego. Nawet przy przekroczeniu dawki skutecznej 50 mSv/rok, co jest dopuszczalne w sytuacjach związanych z usuwaniem skutków zdarzenia radiacyjnego, narażenie na dawki w granicach limitów ustalonych dla takich sytuacji w art. 20 ustawy Prawo Atomowe nie można klasyfikować jako niedopuszczalne ryzyko zdrowotne.

Pracowników należy poinformować o wynikach przeprowadzonego szacowania ryzyka zawodowego.


g) Działania  korygujące i/lub zapobiegawcze

     Kierownik jednostki organizacyjnej przeprowadza ocenę narażenia pracowników. Jeżeli z przeprowadzonej analizy wynika taka konieczność, ustala dla nich dalsze ograniczenia narażenia.
   W przypadku stwierdzenia ryzyka dużego niezbędne jest podjęcie działań zmniejszających poziom ryzyka poprzez ograniczenie narażenia. W przypadku ryzyka średniego taką ewentualność należy rozważyć.
Niezależnie od wielkości narażenia zawsze powinna być stosowana zasada ALARA  (As Low As Reasonably Achievable) – przy rozsądnym uwzględnieniu czynników ekonomicznych i społecznych liczba narażonych pracowników i osób z ogółu ludności była jak najmniejsza, a otrzymywane przez nich dawki promieniowania jonizującego były możliwie małe.
   Powinno być przeprowadzone sprawdzenie skuteczności podjętych działań mających na celu redukcję otrzymywanych przez pracowników dawek.

Na górę strony

Siedziba instytutu
Strona głównaIndeks słówStrona BIPCIOP