Obiekty budowlane, w których znajdują się pomieszczenia pracy, powinny spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 § 2), (Tab. nr 6), a każda ich przebudowa powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 213 § 3). Pomieszczenia przeznaczone do pracy powinny być dostosowane odpowiednio do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników (art. 214 § 1). Przez dostosowanie pomieszczeń do liczby zatrudnionych pracowników rozumie się zapewnienie odpowiedniej, zgodnej z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, kubatury oraz powierzchni pomieszczeń.
Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy
|
Kodeks pracy
DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy
Art. 213. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia pracy, była wykonana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgodnie z odrębnymi przepisami.
§ 2. Obiekt budowlany, w którym znajdują się pomieszczenia pracy, powinien spełniać wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy [...].
Art. 214. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie do do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.
|
Tab. nr 6
Pracodawca obowiązany jest ponadto utrzymywać obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia przeznaczone do pracy, a także tereny i urządzenia z nimi związane, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy (art. 214 § 2).
Budowa lub przebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje się pomieszczenia przeznaczone do wykonywania pracy, powinna być dokonywana na podstawie projektów uwzględniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców. Uprawnienia te sa nadawane i cofane na podstawie Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2007 nr 247 poz. 1835).
Budynki oraz pomieszczenia przeznaczone do wykonywania pracy powinny spełniać wymagania określone w rozporządzeniu ministra infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 ze zm.) oraz rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003r. nr 169, poz. 1650 ze zm.). W odniesieniu do pomieszczeń przeznaczonych do wykonywania pracy wymagania te dotyczą na przykład: wolnej kubatury i wolnej powierzchni podłogi przypadającej na jednego pracownika, wysokości pomieszczenia, oświetlenia, ogrzewania i wentylacji. W załączniku do rozporządzenia zostały określone wymagania dotyczące pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:
- zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy
- uwzględniały zasady ergonomii.
Szczegółowe wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy przy stosowaniu i obsłudze maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych, a także wymagania dotyczące osłon i innych urządzeń ochronnych zostały określone w rozdziale 3 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. z 2003 r., nr 169, poz. 1650 ze zm.).
Minimalne wymagania dla maszyn wyprodukowanych przed 1 stycznia 2003 r. określone zostały w rozporządzeniu ministra gospodarki i pracy z dnia 30 października 2002 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz. U. nr 191, poz. 1596 ze zm.). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia wszystkie maszyny nabyte przed 1 stycznia 2003 r. powinny być w terminie do dnia 1 stycznia 2006 r. dostosowane do minimalnych wymagań określonych w tym rozporządzeniu.
Maszyny i inne urządzenia techniczne
|
Kodeks pracy
DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne
Art. 215. § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne:
- zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy,
- uwzględniały zasady ergonomii.
Art. 216. § 1. Pracodawca wyposaża w odpowiednie zabezpieczenia maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215.
§ 2. W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego w odpowiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.
Art. 217. Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach.
|
Tab. nr 7
W art. 216 dotyczącym zapewnienia odpowiednich zabezpieczeń dla maszyn, które nie spełniają wymagań określonych w art. 215, ustalone zostało jednoznacznie, że wyposażenie w takie zabezpieczenia jest obowiązkiem pracodawcy.
Ustalenie to nie powoduje braku odpowiedzialności konstruktora i producenta maszyn za niezapewnienie wymogów ustalonych dla tych maszyn. Jednakże odpowiedzialność ta kształtuje się na podstawie prawa cywilnego i z tego względu pominięto to uregulowanie w Kodeksie pracy.
Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w odrębnych przepisach (art. 217). Przepis ten oznacza, że pracodawca nie może wyposażać stanowisk pracy w maszyny i inne urządzenia techniczne, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności określonych w ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności ( 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.).
Złamanie tego zakazu jest zagrożone grzywną w ramach odpowiedzialności za wykroczenia przeciwko prawom pracownika (art. 283 § 2, pkt. 3).
Pracodawca powinien wymagać deklaracji zgodności dotyczącej wyrobów nie objętych obowiązkową certyfikacją. W sytuacji, w której dostawca odmawia wydania deklaracji zgodności, należy przypuszczać, że maszyna, inne urządzenie techniczne lub narzędzie pracy nie spełnia wymagań norm lub odpowiednich przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
W rozdziale piątym „Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia”, określono obowiązki pracodawcy w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące stosowania substancji i preparatów chemicznych, w tym niebezpiecznych, substancji i czynników rakotwórczych oraz emitujących promieniowanie jonizujące itp.
W rozdziale tym zostały określone warunki zdrowotne i bezpieczeństwa pracy konieczne do spełnienia podczas stosowania substancji i preparatów chemicznych oraz procesów pracy szczególnie szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych.
Przepis art. 220 § 1 wprowadza zakaz stosowania przez pracodawcę materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.
Art. 220 § 2 upoważnia ministra zdrowia do określenia w drodze rozporządzenia:
- wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakres tych badań;
- zakazu albo ograniczenia stosowania, obrotu lub transportu materiałów i procesów technologicznych ze względu na szkodliwość dla zdrowia albo uzależnienie ich stosowania, obrotu lub transportu od przestrzegania określonych warunków.
Przepisy art. 220 § 2 nie dotyczą jednak substancji i preparatów chemicznych.
Wszystkie materiały i procesy technologiczne, przed ich zastosowaniem w produkcji, powinny być sprawdzone w celu ustalenia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych (art. 220 § 1), (Tab. nr 8). W przypadkach, w których dla ustalenia stopnia szkodliwości materiałów i procesów technologicznych konieczne jest przeprowadzenie badań, badania takie wykonują jednostki wymienione w załączniku do rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie wykazu jednostek upoważnionych do przeprowadzania badań materiałów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia oraz zakresu tych badań (Dz. U. nr 101, poz. 473), wydanego na podstawie upoważnienia art. 220 § 2 pkt 1. Konieczność przeprowadzenia takich badań będzie występowała w szczególności w przypadkach zastosowania nowych materiałów i technologii o nie ustalonym jeszcze stopniu szkodliwości i braku danych dotyczących norm higienicznych (NDS i NDN).
Substancje chemiczne oraz procesy pracy
szczególnie szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne (1)
|
Kodeks pracy
DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia
Art. 220. § 1. Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich środków profilaktycznych.
(...)
Art. 221. § 1. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny i uniemożliwiający ich identyfikację.
§ 2. Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.
|
Tab. nr 8
Przepis art. 221 § 1 wprowadza zakaz stosowania substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny, umożliwiający ich identyfikację.
Spośród wszystkich substancji chemicznych wyróżniono w kodeksie niebezpieczne substancje chemiczne. Definicja substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego zawarta została w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (t.j. Dz. U. 2009 nr 152, poz. 1222). Na podstawie delegacji zawartej w tej ustawie minister zdrowia określił w drodze rozporządzenia z dnia 2 września 2003 r. (Dz.U. nr 171, poz.1666 ze zm.) kryteria i sposób kwalifikacji substancji i preparatów chemicznych.
W kodeksie pracy przepis art. 221 § 2 zabrania stosowania niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem. Jednocześnie przepis § 3 tego artykułu określa, że stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom ochronę ich zdrowia i życia.
Zgodnie z § 4 art. 221 – zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych pod względem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz substancji niebezpiecznych, wymagania dotyczące kart charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz sposób ich oznakowania określają odrębne przepisy, tj. przepisy ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. nr 11, poz. 84 ze zm.) i aktów wykonawczych do tej ustawy.
W art. 222 (Tab nr 9) został uregulowany sposób postępowania w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników zatrudnionych w narażeniu na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym.
Art. 222 § 1 określa, że w razie zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Art. 222 § 2 wprowadza zasadę, że pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w wykazie, o którym mowa w § 3, a także prowadzi rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.
Art. 222 § 3 upoważnia ministra zdrowia do określenia w drodze rozporządzenia:
- wykazu substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym i sposobu ich rejestracji;
- sposobu prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w kontakcie z substancjami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
- sposobu prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach;
- wzorów dokumentów dotyczących narażenia pracowników na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
- szczegółowych warunków ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym;
- warunków i sposobów monitorowania stanu zdrowia pracowników.
Na podstawie tego upoważnienia zostało wydane rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. nr 280, poz. 2771).
Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym jest więc obowiązany:
- zastępować te substancje, produkty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki
- rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym.
Wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych działaniu rakotwórczym lub mutagennym zawarty jest w załączniku do rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. (Dz.U. nr 280, poz. 2771 ze zm.).
Substancje chemiczne oraz procesy pracy szczególnie szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne (2)
|
Kodeks pracy
DZIAŁ DZIESIĄTY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie
dla zdrowia lub życia
Art. 222. § 1. W razie zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zastępuje te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
(...)
Art. 2221. § 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych
czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki
eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe - ograniczające stopień tego
narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
(...)
Art. 223. § 1. Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy.
§ 2. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych,
otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego.
Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia
Art. 229. § 5. Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest obowiązany zapewnić tym pracownikom okresowe badania lekarskie, także:
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
|
Tab. nr 9
W kodeksie pracy art. 2221 § 1 nakłada na pracodawcę zatrudniającego pracowników w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych obowiązek stosowania wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe ograniczających stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Art. 2221 § 3 minister właściwy do spraw zdrowia, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy został upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia:
- klasyfikacji i wykazu szkodliwych czynników biologicznych;
- wykazu prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych;
- szczegółowych warunków ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne oraz warunków i sposobu monitorowania stanu zdrowia narażonych pracowników;
- sposobu prowadzenia rejestrów prac i pracowników, o których mowa w § 2.
Na podstawie tego upoważnienia zostało wydane rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. nr 81, poz. 716).
Art. 223 § 1 nakłada na pracodawcę obowiązek ochrony pracowników przed promieniowaniem jonizującym pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych występujących w środowisku pracy. Paragraf 2 tego artykułu określa, że dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego, tj. w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawek granicznych promieniowania jonizującego (Dz.U. nr 20, poz. 168).
W polskim prawie pracy nie były do niedawna uregulowane także obowiązki pracodawcy prowadzącego działalność stwarzającą możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników. Obecnie problem ten reguluje art. 224.
W art. 224 § 1 został nałożony na pracodawcę obowiązek do podejmowania działań zapobiegających takiemu niebezpieczeństwu. Zgodnie z art. 224 § 2, pracodawca prowadzący działalność mogącą zagrażać nagłym niebezpieczeństwem dla zdrowia lub życia pracowników, obowiązany jest zapewnić:
- odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone;
- udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.
Przepisy art. 224 § 1 i 2 nie naruszają wymagań określonych w odrębnych przepisach dotyczących katastrof i innych nadzwyczajnych zagrożeń.
Zgodnie z art. 225 § 1 pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby - w celu zapewnienia asekuracji.
Wykaz tych prac ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami i ich przedstawicielami uwzględniając przepisy wydane na podstawie delegacji zawartej w art. 237
15 .
