 |
NOWA wersja MOBILNA portalu CIOP-PIB 2017-2019 na https://m.ciop.pl |
|
O Instytucie |
|
Problematyka |
|
Oferta |
|
System BHP w Polsce |
|
Przepisy BHP |
|
BHP Online |
|
BHP Info |
|
Biblioteka |
|
FAQ |
|
Kontakt |
|
Bezpieczniej |
   
|
Pojęciem osób niepełnosprawnych na skutek dysfunkcji narządu ruchu określamy osoby o ograniczonej sprawności kończyn górnych, dolnych lub kręgosłupa wskutek zmian chorobowych lub urazowych centralnego układu nerwowego, bądź zmian w zakresie układu kostnego, mięśniowego lub nerwowego (obwodowego). Niezależnie od przyczyn, które spowodowały dysfunkcję, ze względu na podobieństwo skutków, uszkodzenia narządu ruchu można podzielić na dwie podstawowe grupy:
2) zaburzenia funkcjonalne . zaburzenia czynności motorycznych narządu ruchu przy prawidłowo zachowanej jego strukturze:
Grupa osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu jest bardzo zróżnicowana nie tylko ze względu na wiek, wykształcenie, miejsce zamieszkania, stan cywilny, ale także na etiologię i rodzaj schorzenia oraz zakres niepełnosprawności, które determinują stopień obniżenia sprawności motorycznych i psychofizyczne możliwości aktywności zawodowej. Są więc w tej grupie osoby, u których obniżenie tych sprawności jest niewielkie, ale i takie, u których jest ono znaczne i niezbędny jest sprzęt ortopedyczny (np. niedowłady czy porażenia spastyczne lub głębokie amputacje z wyłuszczeniem w stawie biodrowym). Ze względów praktycznych wyodrębnia się następujące grupy osób:
Istnieje ścisła współzależność między rodzajem niepełnosprawności i wynikającymi z niej ograniczeniami fizycznymi a możliwością wykonywania określonych czynności. Człowiek za pomocą narządu ruchu wykonuje w zasadzie dwa rodzaje ruchów: • manipulacyjne . za pomocą kończyn górnych • lokomocyjne . za pomocą kończyn dolnych. Ruchy manipulacyjne mogą być wykonywane za pomocą: tylko palców, palców i ręki, przedramienia, ramienia (całej kończyny górnej) i ramienia wspomaganego ruchem tułowia. Różnią się one od siebie zasięgiem przestrzennym (wielkością) i kierunkiem, a także siłą potrzebną do ich wykonywania. Inne możliwości dają ruchy wykonywane tylko palcami, a inne całą kończyną. Te z kolei zależne są od tego czy są to czynności życia codziennego, czy czynności robocze. Do ich realizacji potrzebna jest często wysoka sprawność motoryczna, a więc dokładne, płynne, precyzyjne i szybkie wykonywanie ruchów za pomocą jednej lub obu rąk i wówczas wymagana jest ich koordynacja. Tak więc ograniczenia zawodowe osób niepełnosprawnych z dysfunkcją kończyn górnych zależą przede wszystkim od zakresu i stopnia ich uszkodzenia. W najtrudniejszej sytuacji są osoby z uszkodzeniami obu kończyn górnych, gdy czynności manualne są całkowicie zniesione. W przypadku niesprawności tylko jednej kończyny górnej np. na skutek amputacji, porażenia, niedowładu czy deformacji pojawiają się, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności, zróżnicowane ograniczenia i trudności w wykonywaniu ruchów roboczych. W przypadku braku palców, a zwłaszcza kciuka zostają zniesione całkowicie lub częściowo ruchy chwytne. Amputacja całej ręki, przedramienia lub ramienia powoduje całkowite lub częściowe zniesienie ruchów kończyny górnej. Jednak, w zależności od wielkości amputacji, istnieje możliwość zaopatrzenia osoby niepełnosprawnej w odpowiedni ą protezę z różnego rodzaju końcówkami funkcjonalnymi, które mogą ułatwić lub nawet umożliwić wykonywanie niektórych czynności roboczych. W przypadku niedowładu kończyny problem jest trudniejszy, gdyż wykonywanie ruchów roboczych tą kończyną jest praktycznie niemożliwe lub bardzo ograniczone. Deformacje kończyn mogą także w różnym stopniu (zależnym od rodzaju i wielkości) ograniczać wykonywanie ruchów roboczych. Dlatego właśnie największe możliwości zatrudnienia osób z dysfunkcją kończyn górnych stwarzają takie prace i zawody o charakterze umysłowym, jak np. pracownik administracji, ekonomista, prawnik, informatyk. Jednak warunkiem pracy w tych zawodach są odpowiednie kwalifikacje i właściwe przystosowanie stanowiska pracy. W przypadku prac fizycznych, muszą być one bardzo starannie dobrane do możliwości wykonywania ich przez daną osobę. Możliwości zatrudnienia zwiększa fakt, że osoby niepełnosprawne w wyniku odpowiednich działań usprawniających i szkolenia są w stanie uruchomić pewne mechanizmy kompensacyjne i nauczyć się wykonywać efektywnie różne czynności z wykorzystaniem własnych technik, innych niż stosują osoby sprawne. Ruchy lokomocyjne, wykonywane przede wszystkim przez kończyny dolne, stanowią bardzo złożone zespoły ruch ów mających na celu przemieszczanie całego organizmu w przestrzeni, to znaczy: chodzenie, bieganie, siadanie, wstawanie, stanie itp. Możliwość poruszania się w przestrzeni jest potrzebna człowiekowi praktycznie stale, z wyjątkiem chwil biernego wypoczynku. Osoby z dysfunkcją kończyn dolnych mają dużo większe możliwości pracy w zawodach produkcyjnych niż osoby z dysfunkcją kończyn górnych. Jeśli mają sprawne kończyny górne wówczas mogą w zasadzie wykonywać wszystkie czynności manipulacyjne, tradycyjnie wykonywane w pozycji siedzącej, ale nie wymagające częstego przemieszczania się, przenoszenia przedmiot ów lub wykonywania czynności w pozycji stojącej. Większość osób z dysfunkcją kończyn dolnych posługuje się takimi przedmiotami zaopatrzenia ortopedycznego, jak: laski, kule, aparaty stabilizujące, protezy, balkoniki do chodzenia czy wózki inwalidzkie. Dlatego też warunkiem zatrudnienia tych osób w zakładzie pracy jest odpowiednie przystosowanie zarówno miejsca pracy jak i samego stanowiska pracy. Osoby z trudnościami lokomocyjnymi, przy poruszaniu się wydatkują więcej energii niż osoby sprawne, co powoduje u nich stany nadmiernego przeciążenia i częstego przemęczenia. Osoby te nie powinny więc wykonywać tzw. prac ciężkich, wymagających dużego wysiłku fizycznego. Stopień tolerancji na wysiłek fizyczny jest też u tych osób z reguły bardzo niski.
Niepełnosprawność ruchowa prowadzi do ograniczeń w pełnieniu określonych ról społecznych co obejmuje równie ż sferę zawodową, która łączy się nierozerwalnie z innymi sferami życia, do których należy niezależność ekonomiczna i integracja społeczna. Na potrzeby rehabilitacji zawodowej tworzone są odrębne definicje niepełnosprawności, precyzujące w sposób bardziej szczegółowy związki przyczynowo-skutkowe. Międzynarodowa Organizacja Pracy w 1983 r. zaproponowała następującą definicję:
Osoby niepełnosprawne, które ze względu na naruszenie sprawności organizmu nie mogą podjąć zatrudnienia na otwartym rynku pracy, mogą być kierowane do zakładów pracy chronionej oraz zakładów aktywności zawodowej. Niepełnosprawni mogą być także zatrudniani w systemie pracy nakładczej. Jest to praca bez specjalnych rygorów co do czasu i miejsca jej wykonywania i zwykle jest wykonywana poza zakładem pracy, na ogół we własnym mieszkaniu, często z pomocą członków rodziny. Podobny charakter, jednak z wykorzystaniem technik informatycznych, ma również szeroko propagowana obecnie telepraca. Praca wywiera wpływ na całe życie, a jej rola jest uzależniona od wielu cech charakteryzujących danego człowieka i kontekstu społecznego. Stopień, w jakim uszkodzenie czy dysfunkcja jakiegoś układu zaczyna ograniczać czynności zawodowe zależy częściowo od przyczyny i rodzaju samego uszkodzenia, częściowo od charakteru pracy, a niekiedy w znacznym stopniu od znaczenia i wagi, jaką dany człowiek przypisuje pracy zawodowej w swoim życiu. Rozważając możliwości wykonywania pracy zawodowej przez osobę niepełnosprawną na konkretnym stanowisku, należy przede wszystkim określić przeciwwskazania zdrowotne (określone w zaleceniach Ministerstwa Zdrowia) i powinien to zrobić lekarz specjalista medycyny pracy. Potrzeby wynikające ściśle z rodzaju niepełnosprawności, określane przez zespół medyczny, powinny być powiązane z potrzebami społecznymi uwzględniającymi płeć, wiek, zawód, miejsce zamieszkania oraz subiektywne potrzeby samej osoby niepełnosprawnej. Następnie należy dokonać prawidłowej oceny jej możliwości psychofizycznych, kwalifikacji oraz predyspozycji fizycznych i psychicznych. Osoby niepełnosprawne na skutek uszkodzenia organizmu nie tracą wszystkich możliwości, ale zachowują umiejętność wykonywania wielu czynności. Część zachowanych sprawności, po ich zidentyfikowaniu i usprawnieniu, może stanowić podstawę do podjęcia szkolenia lub kształcenia, a następnie podjęcia pracy zawodowej. W wyniku odpowiednich działań rehabilitacyjnych i usprawniających osoby te mogą uruchomić pewne mechanizmy kompensujące polegające na zastąpieniu uszkodzonych lub zaburzonych funkcji organizmu innymi. U podstaw kompensacji leży fakt, że organizm ludzki charakteryzuje się pewną dynamiką i zdolnością adaptacji do zaistniałych zmian. W ostatniej fazie analizuje się możliwości przystosowania stanowiska pracy do potrzeb przyszłego pracownika zgodnie z zasadami ergonomii i organizacji pracy. Zatrudnienie w warunkach dostosowanych do psychofizycznych możliwości i ograniczonej zdolności do pracy osoby niepełnosprawnej, powinno być poddane kontroli i przewidywać elementy działań z zakresu rehabilitacji usprawniającej. Rola osoby odpowiedzialnej za przebieg rehabilitacji zawodowej powinna zatem polegać nie tylko na ustalaniu planu samej rehabilitacji, lecz również na śledzeniu postępu i skutków jej realizacji, a także wykorzystywaniu możliwości korekty określonych działań. Podjęta w tych przypadkach profilaktyka wtórnej niepełnosprawności, w szerokim znaczeniu tego słowa, obejmuje działania przeciwdziałające pogłębianiu i poszerzaniu się niepełnosprawności oraz tworzeniu nowych, których przyczyną mogą być złe warunki środowiska pracy. System wczesnej rehabilitacji medycznej i psychicznej wiąże się w bezpośredni sposób z przywracaniem zdolności do pracy, a więc jest także zasadniczym elementem składowym rehabilitacji zawodowej. Rehabilitację zawodową poprzedza zazwyczaj rehabilitacja medyczna. Od jej wyników w znacznej mierze zależy powodzenie w uzyskaniu pracy i jej utrzymaniu. Powodzenie integracji lub reintegracji zawodowej uzależnione jest od czasu rozpoczęcia rehabilitacji społecznej i zawodowej. Im szybciej jest podjęta, tym większa szansa na skuteczny powrót do życia zawodowego. Z drugiej strony właściwe zatrudnienie osoby niepełnosprawnej, zgodnie z jej możliwościami i predyspozycjami, pozwala na uaktywnienie oraz zwiększa pozytywne efekty prowadzonej rehabilitacji. Według wyników pilotażu A. Kurzynowskiego (1997) wskaźnik powrotów do pracy osób ze schorzeniami narządu ruchu wynosi 53,7% [6]. Jednak najliczniejszą grupą niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu, oczekujących na pracę, są długotrwale bezrobotni, pozostający bez pracy rok i dłużej. Natomiast bezczynność zawodowa wpływa negatywnie na stan zdrowia osób niepełnosprawnych, sprzyjając powstawaniu nowych schorzeń i nasilaniu się istniejącej niepełnosprawności. Mając to na uwadze należy uznać rehabilitację osoby niepełnosprawnej za proces ciągły, mający na celu poprawę i regenerację jej możliwości, zgodnie z założeniami, że nie ma trwałych barier i stałych zdolności. Wymaga to jednak aktywnej polityki rehabilitacyjnej i systemu rehabilitacji zawodowej, w tym zatrudniania osób niepełnosprawnych zgodnie z ich możliwościami, a następnie sprawowania nadzoru nad prawidłowością postępowania rehabilitacyjnego.
W celu oceny możliwości psychofizycznych osób niepełnosprawnych ruchowo, w toku ich rehabilitacji zawodowej w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy zostały opracowane metody diagnostyczne z zakresu fizjologii, biomechaniki i psychologii. Jednym z przyjętych parametrów jest wydolność ogólna, a także tolerancja czynności zawodowych, które decydują o możliwości podjęcia pracy, zwłaszcza z udziałem obciążenia fizycznego, a także możliwości utrzymania zatrudnienia.
Wśród badanej grupy 10 osób poruszało się na wózkach, 8 osób za pomocą kul, pozostałe osoby samodzielnie ale ich aktywność ruchowa była mniej lub bardziej ograniczona. Do badanej grupy nie włączono osoby z labilnym przebiegiem choroby, oraz osoby z przewlekłym, szybko postępującym przebiegiem choroby. Wybór ten podyktowany był potrzeb ą uzyskania oceny wydolności ogólnej, która zależna byłaby głównie od stopnia aktywności życiowej oraz postępu rehabilitacji medycznej i zawodowej, a nie od przebiegu choroby.
Testy wysiłkowe, wykonywane w wybranej grupie 30 osób niepełnosprawnych z dysfunkcją narządu ruchu miały na celu ocenę ogólnej wydolności fizycznej, czyli zdolności do realizacji ciężkich lub długotrwałych wysiłków fizycznych oraz tolerancji wysiłku, inaczej mówiąc zdolności do realizacji obciążenia wysiłkowego, do momentu pojawienia się niekorzystnych reakcji ze strony narządu lub układu objętego chorobą bądź dysfunkcją.
Wyniki badań wydolnościowych wykazują, że istnieją dość duże różnice pomiędzy wartościami maksymalnego poboru tlenu u poszczególnych badanych osób, co jest związane z przyczyną niepełnosprawności, rodzajem i stopniem dysfunkcji oraz aktywnością ruchową – zawodową i pozazawodową. Analizując wyniki Vo,max osób niepełnosprawnych i porównując je z normą dla osób zdrowych i osób z uszkodzeniem rdzenia kręgowego, przy interpretacji wyników należy brać pod uwagę zmniejszoną masę mięśniową oraz objawy dysfunkcji kończyn dolnych badanych osób, a także wykorzystanie cykloergometru ręcznego do wyznaczania pułapu tlenowego. Ogólna wydolność badanych osób niepełnosprawnych była niska.
Badane osoby niepełnosprawne ruchowo w większości przypadków charakteryzują się niską wydolnością fizyczną. Wykorzystane w omówionym badaniu testy wydolnościowe mogą być wskaźnikiem postępu prowadzonej rehabilitacji medycznej i prowadzonych działań z zakresu rehabilitacji zawodowej. Wydolność fizyczna, będąca miarą możliwości psychofizycznych i tolerancji wysiłku fizycznego ulega poprawie u osób niepełnosprawnych kontynuujących rehabilitację medyczną oraz prowadzących aktywny tryb życia (zarówno pracujący jak też bezrobotni). Wyniki badań sygnalizują, że siedzą- ca, mało aktywna praca zawodowa bądź niewłaściwe warunki pracy mogą być przyczyną obniżania się wydolności fizycznej. Toteż bardzo ważną kwestią, zwłaszcza dla osób niepełnosprawnych, jest kontrola warunków pracy i stanowiska pracy oraz jej organizacji. Istotny jest również stały udział tych osób w zabiegach i ćwiczeniach usprawniających oraz turnusach rehabilitacyjnych.
[1] Floyd M., Espir M. Assessment of medical fitness for employment. The Lancent, July 26, 1986, s. 207-208
|
     |