Komentarz do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycja na promieniowanie optyczne (Dz.U. Nr 100, poz. 643) dr Barbara Krzyśków

Rozporządzenie zostało wydane w związku z koniecznością przetransponowania do prawa krajowego dyrektywy 2006/25/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (sztucznym promieniowaniem optycznym) (dziewiętnasta dyrektywa szczegółowa w rozumieniu art.16 ust.1 dyrektywy 89/391/EWG).

Rozporządzenia określa minimalne wymagania dotyczące wyznaczania ekspozycji, oceny ryzyka zawodowego oraz jego unikania lub ograniczania, informowania i szkolenia pracowników.

Rozporządzenie to jest przepisem szczegółowym w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, co oznacza, że przepisy ogólne mają zastosowanie tylko wówczas, jeżeli przepisy tego rozporządzenia nie regulują określonego obszaru bhp. Natomiast w przypadku odmiennego od przepisów ogólnych uregulowania przepisów szczegółowych pierwszeństwo mają przepisy szczegółowe.
W rozporządzeniu zostały określone definicje używanych pojęć takich jak: grupy szczególnego ryzyka; poziom promieniowania; poziom ekspozycji; promieniowanie optyczne; wartość MDE; źródło promieniowania.

Nowością w tym przepisie jest możliwość ustalenia poziomu promieniowanie nie tylko na podstawie pomiarów odpowiednich parametrów, ale też na podstawie danych producenta urządzenia będącego źródłem promieniowania lub obliczeń odpowiednich parametrów promieniowania. Sposoby wyliczania poziomu ekspozycji dla promieniowania laserowego i nielaserowego określone zostały w załączniku do rozporządzenia.

W rozporządzeniu wyliczono przypadki, w których pracodawca nie ma obowiązku rozpatrywania promieniowania optycznego jako czynnika szkodliwego dla zdrowia. Może to nastąpić, jeżeli ekspozycja w trakcie eksploatacji źródła promieniowania nie przekracza 0,4 wartości MDE. Dotyczy to w szczególności eksploatacji urządzenia:

• w celu oświetlenia pomieszczeń lub stanowisk pracy jeżeli ma odpowiednie oprawy i jest usytuowane w odpowiedniej odległości od eksponowanych części ciała,


• laserowego klasy 1, 1M, 2, 2M lub 3R zgodnie z wymaganiami określonymi przez producenta urządzenia,


• laserowego klasy 3B lub 4, do których zostały zastosowane środki ochrony zbiorowej, pozwalające na zaklasyfikowanie urządzenia do klasy 1.

Jednakże pracodawca nie jest zwolniony z obowiązku oceny szkodliwości czynnika, jeżeli ekspozycja dotyczy pracowników należących do grup szczególnego ryzyka i nie występują inne czynniki wpływające na wzrost zagrożenia pracowników.

W pozostałych przypadkach częstość wyznaczania poziomu ekspozycji zależy od wartość ostatniego poziomu. I tak raz do roku wyznacza się poziom ekspozycji w przypadku, jeżeli ostatnio wyznaczony poziom przekraczał 0,7 MDE dla promieniowania nielaserowego i do 0,8 wartości MDE dla promieniowania laserowego. Raz na dwa lata pracodawca wyznacza poziom promieniowania, jeżeli ostatnio wyznaczony poziom był powyżej 0,4 do 0,7 dla promieniowania nielaserowego i 0,4 do 0,8 dla promieniowania laserowego. Wyznaczenie poziomu następuje w każdym przypadku, gdy nastąpiły zmiany warunków wykonywania pracy mogące mieć wpływ na poziom ekspozycji pracownika.

Zgodnie z wcześniejszymi wyjaśnieniami, w związku z tym, że jest to przepis szczegółowy w stosunku do ogólnych zasad prowadzenia badań i pomiarów, zastosowanie, w zakresie częstości przeprowadzania pomiarów będzie miało omawiane rozporządzenie  nie będzie więc miało zastosowania rozporządzenie w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych. Pracodawca ma obowiązek prowadzić dokumentację związaną z wyznaczaniem poziomu ekspozycji. W zależności od sposobu wyznaczania poziomu ekspozycji będą to wymagania dotyczące badań i pomiarów (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy – Dz.U. Nr 73, poz. 645 ze zm., w przypadku, kiedy poziom ekspozycji wyznaczany jest na podstawie pomiarów) w innych zaś przypadkach będzie to dokumentacja wymagana dla oceny ryzyka zawodowego (§ 39a ust.3 rozporządzenia Ministra Pracy i polityki Socjalnej z dnia 26 czerwca 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.).

W rozporządzeniu określone zostały elementy, jakie pracodawca powinien uwzględniać przy ocenie ryzyka zawodowego związanego z promieniowaniem optycznym. Powinien uwzględnić w szczególności: czynniki mające wpływ na skutki oddziaływania promieniowania; wartości MDE, w tym dla kobiet w ciąży i młodocianych; skutki dla zdrowia pracowników, w tym grup szczególnego ryzyka z uwzględnieniem współwystępowania w środowisku pracy promieniowania optycznego i fotouczulających substancji chemicznych; zagrożenia wynikające z olśnienia, pożaru lub wybuchu; istnienie środków ochronnych; wiedzę medyczną i informacje uzyskane w wyniku profilaktycznych badań lekarskich; istnienie więcej niż jednego źródła promieniowania lub promieniowania o szerokim zakresie fal; klasyfikację laserów, informacje dostarczane od producentów urządzeń emitujących promieniowanie.

Ocenę ryzyka należy powtórzyć każdorazowo, jeżeli nastąpiły zmiany warunków wykonywania pracy lub inne okoliczności wskazujące na konieczność aktualizacji oceny.

Dodatkowe obowiązki nałożone zostały na pracodawcę w przypadku możliwości przekroczenia ustalonych dla promieniowania poziomów ekspozycji MDE.
W takich przypadkach pracodawca ma obowiązek sporządzenia programu działań oraz jego wprowadzenia. W programie pracodawca ma obowiązek uwzględnić takie działania jak: zmiany procesów lub metod pracy; zmiany w doborze urządzeń na urządzenia o możliwie najniższej emisji promieniowania; ograniczanie emisji promieniowania środkami technicznymi, w tym środkami ochrony zbiorowej; uwzględnianie zagrożeń już w fazie projektowania miejsc pracy i rozmieszczania stanowisk pracy; ograniczenie czasu ekspozycji; prawidłowy dobór środków ochrony indywidualnej; zapewnienie przestrzegania instrukcji producentów sprzętu.

Pracodawca ma obowiązek oznaczyć znakami bezpieczeństwa miejsca, w których poziom promieniowania może przekroczyć wartości MDE, odpowiednio je wydziela i ogranicza do nich dostęp.

W przypadku ponownego przekroczenia wartości MDE pracodawca ma obowiązek podjęcia niezwłocznie działań, ustalania przyczyny przekroczenia, ponownie ocenić ryzyko zawodowe i zrobić przegląd działań podjętych w ramach programu. Działania te pracodawca podejmuje również, gdy w wyniku badań profilaktycznych lekarz stwierdził chorobę lub inne niekorzystne skutki zdrowotne, które mogły być skutkiem ekspozycji na promieniowanie. W tym przypadku powinien uwzględnić również porady lekarza.

W rozporządzeniu określone zostały taż informacje, na jakie należy zwrócić uwagę w trakcie szkolenia.

Odnośnie konsultacji i badań w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej przepisy rozporządzenia odsyłają do przepisów Kodeksu pracy i aktów wykonawczych. Należy więc spodziewać się zmian w rozporządzeniu dotyczącym badań lekarskich w ramach profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami (rozporządzenie z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy – Dz. U. Nr 69, poz. 332 ze zm.).

W ramach opieki zdrowotnej na pracodawcę nałożone zostały dodatkowe (poza kodeksem i cytowanym rozporządzeniem) obowiązki związane ze specyfiką narażenia na promieniowanie optyczne, a dotyczące informowania lekarza na temat czynników, których współdziałanie z promieniowaniem może mieć niekorzystny wpływ na stan zdrowia pracowników, w szczególności dotyczące występowania fotouczulających substancji chemicznych.