W latach 2003-2005 liczba nowo przyznawanych rent wypadkowych z tytułu niezdolności do pracy miała silną tendencję spadkową. Ich liczba zmalała bowiem z 4 364 w 2003 r. do 3051 w 2005 r. [6]. Na tendencję tę znaczny wpływ miały renty z tytułu wypadków w drodze do i z pracy, których w 2005 r. przyznano jeszcze 470, natomiast w 2004 r. już 242, a w 2005 r. zaledwie 46. Wszystkie te wypadki miały miejsce jeszcze w 2002 r., tj. przed wejściem w życie ustawy wypadkowej, natomiast przyznanie renty nastąpiło w latach następnych.
Należy podkreślia, iż od 1 stycznia 2003 r., tj. daty obowiązywania ustawy o ubezpieczeniu wypadkowym [1], renty będące następstwem wypadków w drodze do i z pracy nie są objęte tym ubezpieczeniem i są wypłacane z funduszu ubezpieczenia rentowego ZUS.
Fundusz wypadkowy obciążają więc jedynie świadczenia rentowe z tytułu wypadków w drodze do i z pracy, które zaistniały przed wejściem w życie ustawy wypadkowej.
Nowo przyznane renty z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych koncentrowały się w 8 sekcjach gospodarki: przetwórstwie przemys łowym, edukacji, budownictwie, górnictwie i kopalnictwie, handlu i naprawach, transporcie, gospodarce magazynowej i łączności, ochronie zdrowia i opiece społecznej oraz w rolnictwie, w których w 2005 r. przyznano 89,4% ogółu nowych rent.
Charakterystyczne jest, iż w sekcjach przetwórstwa przemysłowego, budownictwa, handlu i napraw, transportu, gospodarki magazynowej i łączności oraz rolnictwa dominowały renty przyznane z tytułu wypadków przy pracy (rys. 1). Szczególnie widoczne było to w sekcjach: budownictwo, handel i naprawy oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność. Renty przyznane w 2005 r. z tytułu chorób zawodowych dominowały natomiast w sekcjach: górnictwo i kopalnictwo, edukacja oraz ochrona zdrowia i opieka społeczna.
Rys. 1 Liczba nowo przyznanych rent z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych wg wybranych sekcji gospodarki w 2005 r.
Ocena funkcjonowania systemu składek i świadczeń
|
Od 1 kwietnia 2006 r. składki na społeczne ubezpieczenie wypadkowe dla płatników składek zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych są w Polsce zróżnicowane zarówno na poziomie grup działalności, jak i płatników składek. W ciągu trzech lat funkcjonowania systemu ubezpieczenia wypadkowego obserwowano wzrost dochodów funduszu ubezpieczenia wypadkowego, przy jednoczesnym nieznacznym spadku wydatków z tego funduszu.
W wyniku tych tendencji, występujący jeszcze w 2003 r. bilans ujemny, wynoszący 379,5 mln zł, zmienił się w 2005 r. w bilans dodatni i wynosił 142,4 mln zł (Tabela 3.).
Tabela 3
PRZYCHODY I WYPŁATY Z FUNDUSZU WYPADKOWEGO ZUS W LATACH 2003-2005
| Wyszczególnienie | 2003 r. | 2004 r. | 2005 r. |
| Przychody ze składek* | 3 867 278 | 4 033 146 | 4 307 578 |
| Wypłaty z funduszu* | 4 246 737 | 4 206 983 | 4 165 198 |
| Saldo* | – 379 459 | – 173 837 | + 142 380 |
* w tys. zł
Źródło: http//www.zus.pl/bip/
Poprawa salda dochodów i wydatków funduszu ubezpieczenia wypadkowego, przy stałych stopach procentowych składek, była – zdaniem autora – z jednej strony wynikiem dobrej koniunktury gospodarczej i związanego z nią wzrostu płac oraz poprawy ściągalności składek przez ZUS, z drugiej zaś zmniejszania wypłaty świadczeń.
Spadek wypłat świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego był związany ze znacznym zmniejszeniem liczby nowo przyznawanych rent wypadkowych, m.in. z powodu wykluczenia wypadków w drodze do i z pracy z ubezpieczenia wypadkowego. Ponadto, wpływ na tę tendencję miała zapewne zmniejszająca się liczba wypadków przy pracy, zwłaszcza powodujących ciężkie skutki oraz chorób zawodowych.
Stopy procentowe składek dla grup działalności zostały od 1 kwietnia 2006 r. obniżone dla ok. 60% grup działalności, a dla 34% grup działalności pozostawione na dotychczasowym poziomie. Trudno jest obecnie ocenić stopień wpływu tych zmian na zmniejszenie przychodów ze składek i ostateczny bilans funduszu wypadkowego ZUS w 2006 r. Na stan tego bilansu znaczny wpływ będzie bowiem miało także saldo podwyżek i obniżek składek w ramach poszczególnych grup działalności.
Rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z dnia 6 marca 2006 r. [4] nie zmieniło tabeli przedziałów wartości wskaźników częstości stanowiących podstawę do ustalania cząstkowych kategorii ryzyka według wskaźników częstości wypadków przy pracy, chorób zawodowych oraz osób zatrudnionych w warunkach zagrożenia. Dlatego też obowiązująca tabela nie uwzględnia w wystarczającym stopniu zmian w poziomie warunków pracy w Polsce w ostatnich latach, a występujące w niej rozpiętości wskaźników częstości i ustalone na ich podstawie kategorie ryzyka dla płatników składek nie gwarantują skutecznej motywacji do działań na rzecz poprawy warunków pracy w przedsiębiorstwach.
Wydaje się celowe opracowanie nowego rozporządzenia w sprawie różnicowania stopy procentowej składki, które obowiązywałoby od 1 kwietnia 2007 r. W celu zwiększenia motywacji pracodawców w kierunku poprawy warunków pracy, w nowym rozporządzeniu należałoby:
- zwiększyć liczbę grup działalności w celu lepszego uwzględnienia zróżnicowania ryzyka zawodowego
- zweryfikować kategorie ryzyka i stopy procentowe składek dla grup działalności na podstawie danych za lata 2003-2005
- dokonać zmian w załączniku zawierającym przedziały wartości wskaźników częstości, stanowiące podstawę do ustalenia cząstkowych kategorii ryzyka według wskaźników częstości wypadków przy pracy, chorób zawodowych oraz pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia.
Należy oczekiwać, iż wprowadzenie zaproponowanych zmian legislacyjnych wpłynie pozytywnie na zwiększenie w przedsiębiorstwach motywacji do podejmowania działań prewencyjnych. Ostatecznie powinno to prowadzić do poprawy warunków pracy oraz zmniejszenia kosztów wypłat świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
[1] Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych. (Dz.U. nr 199, poz. 1673)
[2] Rzepecki J. Mechanizm różnicowania składki na ubezpieczenie wypadkowe.
„Bezpieczeństwo Pracy” 11(400)2004
[3] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r.
w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne
z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń
zawodowych i ich skutków. (Dz.U. nr 200, poz. 1692)
[4] Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 marca 2006 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie różnicowania stopy procentowej składki
na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków. (Dz.U. nr 42, poz. 283)
[5] Zasady składania i wypełniania informacji o danych do ustalenia składki
na ubezpieczenie wypadkowe ZUS IWA. Poradnik dla płatników składek. ZUS,
Warszawa 2003
[6] Renty z tytułu niezdolności do pracy oraz renty rodzinne przyznane
w 2005 roku z powodu wypadków przy pracy, w drodze do lub z pracy oraz
chorób zawodowych. ZUS, Warszawa 2006 (także podobne opracowania wydane
w 2004 r. i 2005 r.)
[7] Informacja o świadczeniach pieniężnych z funduszu ubezpieczeń społecznych
oraz o innych świadczeniach (IV kwartał 2004 r. i IV kwartał 2005 r.). ZUS,
Warszawa 2005 i 2006.
 |
