 |
NOWA wersja MOBILNA portalu CIOP-PIB 2017-2019 na https://m.ciop.pl |
|
O Instytucie |
|
Problematyka |
|
Oferta |
|
System BHP w Polsce |
|
Przepisy BHP |
|
BHP Online |
|
BHP Info |
|
Biblioteka |
|
FAQ |
|
Kontakt |
|
Bezpieczniej |
   
|
Opracował: dr inż. Adam Pościk 1. Wprowadzenie
Środki ochrony indywidualnej, powinny być stosowane w sytuacjach, gdy nie można uniknąć zagrożeń albo nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą innych środków. Należy pamiętać, że środki ochrony indywidualnej ulegają procesowi starzenia podczas ich użytkowania. W okresie użytkowania tych środków obowiązek nadzoru nad ich stanem technicznym spoczywa głownie na pracodawcy. W celu zapewnienia skutecznego nadzoru wskazane jest prowadzenie systematycznej kontroli stanu środków ochrony indywidualnej bezpośrednio przed przystąpieniem do każdego użycia, przez odpowiednio przeszkolonego użytkownika. Zalecana jest również okresowa kontrola tych środków przez kompetentną, specjalnie do tego celu przeszkoloną osobę w zakładzie pracy lub bezpośrednio przez producenta. Obydwa wymienione rodzaje kontroli są niezwykle istotne, ponieważ umożliwiają identyfikację uszkodzeń powodujących utratę parametrów ochronnych, co minimalizuje prawdopodobieństwo zastosowania niesprawnych środków ochrony indywidualnej na stanowiskach pracy. Najczęściej przyczyną utraty parametrów ochronnych na skutek starzenia się środków ochrony indywidualnej są czynniki mechaniczne, chemiczne oraz promieniowanie nadfioletowe. Szczególnie intensywnie promieniowanie słoneczne (w tym głownie nadfioletowe) wpływa na degradację środków ochrony indywidualnej stosowanych na tzw. zewnętrznych stanowiskach pracy. Według danych statystycznych w 2008 r., liczba pracowników zatrudnionych na zewnętrznych stanowiskach pracy, w rolnictwie, łowiectwie, leśnictwie oraz budownictwie wynosiła 2,98 mln. Intensywność oraz częstotliwość ekspozycji różni się znacznie dla poszczególnych grup zawodowych. Wartości napromienienia naturalnym promieniowaniem nadfioletowym zależą od rodzaju wykonywanych czynności zawodowych, pory roku oraz dziennych wartości nasłonecznienia. W związku z tym brak jest możliwości dokładnego określenia przez producentów czas bezpiecznego użytkowania środków ochrony indywidualnej (w szczególności hełmów ochronnych oraz odzieży ostrzegawczej). W niniejszym opracowaniu przedstawiono metody oceny stopnia utraty parametrów ochronnych wybranych środków ochrony indywidualnej, narażonych na działanie naturalnego promieniowania optycznego. 2. Prawne podstawy stosowania środków ochrony indywidualnej Kodeks pracy wprowadza odpowiednie postanowienia dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej o następującym brzmieniu : Art. 2376. &1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. &3. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które spełniają wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. Środki ochrony indywidualnej należą do grupy urządzeń ochronnych stanowiących bezpośrednie zabezpieczenie dla użytkownika przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. W przypadku, gdy działania zmierzające do całkowitej likwidacji występujących zagrożeń życia lub zdrowia, albo ograniczenia ich do poziomu bezpiecznego, stosowanie środków ochrony indywidualnej stanowi ostateczną i jedyną barierę chroniącą pracownika przed występującymi zagrożeniami życia i zdrowia. Należy podkreślić, że obowiązki związane z nadzorem nad stosowaniem środków ochrony indywidualnej przez pracowników spoczywają na pracodawcy. Obowiązki te dotyczą: - nieodpłatnego dostarczania pracownikom środków ochrony indywidualnej, - właściwego doboru do zagrożeń, - organizowania szkoleń, - zapewnienia odpowiedniego sposobu przechowywania, czyszczenia, dezynfekcji, konserwacji, dokonywania niezbędnych napraw użytkowanych przez pracowników środków ochrony indywidualnej. Warunkiem spełnienia powyższych obowiązków jest przede wszystkim prawidłowy wybór spośród oferowanych na rynku środków ochrony indywidualnej, dokonany według zasad określonych w aktach prawnych. Przed przystąpieniem do doboru środków ochrony indywidualnej należy przeprowadzić identyfikację wszystkich zagrożeń występujących w środowisku pracy oraz dokonać oceny ryzyka zawodowego. W miarę potrzeb należy wykonać pomiary stężeń lub natężeń czynników niebezpiecznych i szkodliwych, a następnie porównać wyniki z wartościami dopuszczalnymi (najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS), np. pyłów, dymów, gazów, lub najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN), np. hałasu, wibracji). Na pracodawcy spoczywa także obowiązek określenia warunków używania środków ochrony indywidualnej. Przy ustalaniu tych warunków należy uwzględnić stopień zagrożenia, częstość narażenia na zagrożenie, cechy stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczność działania środków ochrony indywidualnej. 3. Ocena utraty parametrów ochronnych wybranych środków ochrony indywidualnej, narażonych na działanie naturalnego promieniowania nadfioletowego Środki ochrony indywidualnej ulegają procesowi starzenia podczas ich użytkowania. Najczęściej przyczyną utraty parametrów ochronnych na skutek starzenia się środków ochrony indywidualnej są czynniki mechaniczne, chemiczne oraz promieniowanie nadfioletowe. Proces utraty parametrów ochronnych środków ochrony indywidualnej, w trakcie ich użytkowania jest trudny do zaobserwowania. Problem te dotycz w szczególności: - hełmów ochronnych, - odzież ostrzegawczej, - środków ochrony oczu i twarzy. Zgodnie z wymaganiami Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz. U. Nr 259, poz. 2173), jeżeli starzenie tych środków może mieć poważny wpływ na ich właściwości, to na każdym egzemplarzu wprowadzonym na rynek lub też na wymienialnych częściach składowych należy w sposób trwały i jednoznaczny podać datę produkcji lub, jeżeli to możliwe, datę ważności. Informacja taka musi być również w sposób trwały umieszczona na opakowaniu. W wielu przypadkach określenie terminu przydatności środków ochrony indywidualnej do użytkowania stanowi poważny problem zarówno dla producentów jak i użytkowników tych środków. W przypadku środków ochrony oczu i twarzy ich producenci uzależniają przydatność do użytkowania tych środków od ich stanu technicznego. Najczęściej podawanymi przyczynami wycofania środków ochrony oczu i twarzy z użytkowania są: nadmierne porysowanie szybek lub uszkodzenia mechaniczne np. pęknięcie ramki lub szybki. W przypadku hełmów ochronnych producent zobowiązany jest do podania daty produkcji hełmu oraz jego maksymalnego okresu użytkowania. Okres, w którym hełm zachowuje właściwości ochronne powinien zostać trwale naniesiony na skorupę hełmu oraz zamieszczony w instrukcji użytkowania dostarczonej przez producenta. Natomiast producenci odzieży ostrzegawczej powinni określić w jej instrukcji użytkowania maksymalną liczbę cyklów konserwacji. W praktyce rzadko zdarza się utrata barwy materiałów tła tylko w wyniku prania w sposób zalecany przez producenta. Najczęściej przyczynami utraty parametrów ochronnych odzieży ostrzegawczej są: brak możliwości usunięcia zabrudzeń oraz zmiany barwy powstałej w wyniku blaknięcia materiałów tła pod wpływem ekspozycji na UV. Poniżej przedstawiono przeznaczenie odzieży ostrzegawczej oraz metody określania bezpiecznego czasu jej użytkowania na stanowiskach pracy.. 4. Przeznaczenie i konstrukcja odzieży ostrzegawczej Odzież ostrzegawcza przeznaczona jest do stosowania w sytuacjach, w których obecność osoby musi być wizualnie sygnalizowana zarówno w dzień jak i w nocy, w warunkach oświetlenia sztucznego lub ograniczonego oświetlenia naturalnego. Najczęściej stosowane wzory tego typu odzieży to: - kamizelki ostrzegawcze, - ubrania ostrzegawcze (bluza, spodnie), oraz - kurtki, - kombinezony. Dobór odzieży ostrzegawczej powinien zależeć min. od warunków panujących na stanowisku pracy (np. rodzaju i natężenia oświetlenia, natężenia ruch, odległości od strefy przemieszczania się pojazdów, itp.) oraz od charakteru wykonywanych czynności (np. z uwzględnieniem wielkości wysiłku fizycznego). Należy uwzględnić również to, że w ciągu dnia widzialność pracownika będzie determinowana polem powierzchni materiału tła odzieży ostrzegawczej (mniejsze znaczenie ma w tych warunkach materiał odblaskowy) natomiast w nocy (lub w innych przypadkach braku naturalnego oświetlenia, np. w tunelach) widzialność zapewniać będzie materiał odblaskowy. Przy doborze odzieży ostrzegawczej należy zatem uwzględnić również rodzaj wyrobów odzieżowych (np. kamizelki, ubrania) i sposób rozmieszczenia na odzieży materiału odblaskowego. Odzież ostrzegawcza, ze względu na wymagane minimalne pola powierzchni materiału tła i materiału odblaskowego dzieli się na trzy klasy. Największe pole powierzchni tych materiałów odpowiada odzieży klasy 3. Ze względu na właściwości materiału odblaskowego w normie wprowadzono 2 klasy odzieży. Klasa 2 odpowiada wyższym wartościom gęstości powierzchniowej współczynnika odblasku. Właściwości ochronne tej grupy odzieży zależą przede wszystkim od materiałów użytych do jej konstrukcji. Odzież ta powinna być wykonana z udziałem: - materiału tła o powierzchni co najmniej 0,5 m2 , - materiału odblaskowego o powierzchni co najmniej 0,13 m2. Wymagania dotyczące widzialności dla odzieży ostrzegawczej zostały określone w normie PN-EN 471:2008. Właściwości ochronne odzieży ostrzegawczej charakteryzowane są odpowiednimi wskaźnikami właściwości fizycznych materiałów: współrzędnymi chromatyczności i współczynnikiem luminancji świetlnej wyznaczanych dla materiałów tła o barwach fluorescencyjnych: żółtej, pomarańczowo-czerwonej i czerwonej, oraz gęstością powierzchniową współczynnika odblasku materiału odblaskowego, przy różnych kątach padania światła i różnych kątach obserwacji. Istotną cechą materiałów tła odzieży ostrzegawczej powinna być wysoka odporność wybarwienia na pranie (czyszczenie chemiczne), na działanie potu oraz na działanie promieniowania nadfioletowego, zwłaszcza w warunkach naturalnych. W praktyce zmniejszenie lub utrata właściwości ochronnych następuje głównie z powodu trwałego zabrudzenia odzieży lub wypłowienia materiału tła pod wpływem długiej ekspozycji na działanie światła słonecznego. Płowienie jest znacznie przyśpieszone, gdy następują częste zmiany wilgotności materiału (na skutek sorpcji potu lub wilgoci z otoczenia). W tabeli 1 podano przykładowe wartości całkowitego napromienienia dla zakresu promieniowania UVB, po których następuję utrata właściwości ochronnych wybranych materiałów tła odzieży ostrzegawczej. Badania zostały przeprowadzone na przełomie kwietnia i maja 2009 r. Tabela 1 Wartości całkowitego napromienienia dla zakresu naturalnego promieniowania UVB, dla których następuję utrata właściwości ochronnych wybranych materiałów tła odzieży ostrzegawczej
W okresie letnim natężenie naturalnego promieniowania nadfioletowego jest znacznie większe. W związku z tym okres użytkowania tej odzieży może ulec znacznemu skróceniu. Natomiast w okresie jesiennym wartość całkowitego napromienienia są zdecydowanie niższe, w związku z tym czas użytkowania odzieży może ulec znacznemu wydłużeniu 5. Metody określania bezpiecznego czasu użytkowania odzieży ostrzegawczej Do oceny stanu technicznego odzieży ostrzegawczej można wykorzystać metodę organoleptyczną. W tym celu odzież należy rozłożyć na dużej płaskiej powierzchni, wyrównać materiał i poddać obserwacji jej przód i tył, oceniając oddzielnie materiał tła – materiał fluorescencyjny, i pasy odblaskowe. Podczas oględzin należy porównać barwę odzieży po stronie wewnętrznej i zewnętrznej pod kątem jej zmiany o charakterze wypłowienia. Wynik należy uznać za negatywny, jeśli barwa na stronie zewnętrznej odzieży różni się od barwy na stronie wewnętrznej na powierzchni ponad 5%. Przykładowe wypłowienia wymagające wycofania odzieży z użytkowania przedstawiono na rysunku 3. Skuteczność tej metody w dużym stopniu zależy od indywidualnej zdolności do rozpoznawania barw osób ją przeprowadzających ponadto, często wewnętrzna strona materiału tła odzieży ostrzegawczej ma inną fakturą powierzchni oraz barwę, co może wprowadzić w błąd osobę dokonująca oceny. Z tego względu lepszym rozwiązaniem jest zastosowanie „TESTERÓW WIDZIALNOŚCI” informujących użytkownika o konieczności wycofania tej odzieży z użytkowania. Zasada działania testerów opiera się na wykorzystaniu barwników fotochromowych do sygnalizacji degradacji materiału tła odzieży ostrzegawczej pod wpływem UV. Barwnik fotochromowy zastosowane w testerze ulegać reakcji fotochromowej pod wpływem absorpcji promieniowania słonecznego, w wyniku której następuje wzbudzenie cząsteczki barwnika oraz powstanie nowego pasma absorpcji w obszarze widzialnym (barwy). Po zaabsorbowaniu zaprogramowanej dawki promieniowania nadfioletowego, po której następuje utrata widzialności materiału tła odzieży ostrzegawczej, poniżej wartości dopuszczalnych w normie, następuje zanik reakcji barwnej testera. Zanik reakcji fotochromowej (brak zmiany barwy testera pod wpływem UV) stanowi dla użytkownika odzieży informację o konieczności wycofania jej z użytkowania. Widok testerów widzialności przedstawiono na rysunku 2.
Rysunek 2 Widok testerów widzialności materiałów tła odzieży ostrzegawczej W tabeli 2 przedstawiono obszar zastosowania testerów widzialności odzieży ostrzegawczej.
Wymienione powyżej testery mogą być mocowane do odzieży ostrzegawczej za pomocą nap, rzepów lub przyszyte do materiału tła (patrz rysunek 3). Rysunek 3. Widok testera widzialności typ MTDP, przeznaczonego do sygnalizacji degradacji materiału tła odzieży ostrzegawczej Testery należy mocować w części piersiowej kamizelek ostrzegawczych oraz górnej części ramieniowej, w przypadku ubrań ostrzegawczych. Te obszary kamizelek i ubrań są najlepiej widoczne podczas użytkowania odzieży ostrzegawczej, z tego względu ich degradacja ma istotne znaczenie dla bezpieczeństwa użytkowników. |
     |