Weryfikacja wartości NDN dla drgań mechanicznych o działaniu ogólnym i miejscowym

Drgania mechaniczne są czynnikiem fizycznym powszechnie występującym w środowisku pracy. W przypadku przeciążenia organizmu mogą doprowadzić do rozwoju procesu chorobowego o niespecyficznym charakterze zależnym od miejsca ich wnikania i rozprzestrzeniania się w organizmie człowieka. Drgania miejscowe są przekazywane do organizmu przez ręce z ręcznych urządzeń wibracyjnych, a drgania ogólne działają na całe ciało wnikając do organizmu z powierzchni, na której pracownik stoi lub siedzi.

Przeciążenie organizmu drganiami ogólnymi przyczynia się do rozwoju nieswoistych procesów chorobowych. Zaburzenia obejmują obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy, układ naczyniowy, wewnątrzwydzielniczy, kostno-stawowy i mięśniowy, trawienny i rozrodczy. Rejestrowane są także zaburzenia czynności narządu wzroku, słuchu, równowagi, czucia dotyku i temperatury. Nadmierne i długotrwałe działanie wibracji miejscowych może doprowadzić do zmian naczyniowych występujących pod postacią napadowego zblednięcia skóry palców rąk, tzw. objawu Raynauda. Stwierdzono, że oprócz zmian naczyniowych, zaburzenia mogą pojawić się w układzie nerwowym, kostno-stawowym i mięśniowym kończyn górnych. Od 1968 roku powyższe zmiany chorobowe pod nazwą zespołu wibracyjnego wprowadzono do polskiego wykazu chorób zawodowych. Zespół wibracyjny znajduje się również w wykazie Międzynarodowego Biura Pracy.

Reakcję organizmu poddawanego działaniu wibracji można przedstawić schematycznie w następujący sposób:

REAKCJA ORGANIZMU (F) Intensywność drgań (a,v,d) + Częstotliwość drgań (f) + kierunek drgań (X,Y,Z,rx,ry,rz) + Rodzaj drgań (k) + Czas działania drgań (t) + Miejsce wnikania drgań do ustroju + Obszar i sposób kontaktu ze źródłem drgań + Pozycja ciała + Cechy antropometryczne ustroju + Rodzaj badanej funkcji organizmu.

Intensywność wibracji jest wyrażana przez jedną z trzech wielkości: przyspieszenie a (m/s²), prędkość v (m/s) lub przemieszczenie d (m). Kierunek drgania mechanicznego - jako wielkości wektorowej, określa się zgodnie z prostokątnym układem współrzędnych X, Y i Z, a w przypadku drgania obrotowego (kątowego) względem osi obrotu r_x,r_y,r_z. Rodzaj drgania jest oceniany na podstawie wartości współczynnika szczytu k, który jest definiowany jako stosunek szczytowej wartości przyspieszenia (prędkości lub przemieszczenia) do skutecznej wartości przyspieszenia (prędkości lub przemieszczenia). Wyróżnia się drgania sinusoidalne, gdy k = 1,4; drgania przypadkowe dla: 1,4 < k < 9 oraz drgania przejściowe lub typu wstrząsów w przypadku, gdy k > 9. Globalna intensywność wibracji działających jednocześnie w kilku kierunkach jest określana przez sumę wektorową składowych drgań. Uzasadnieniem weryfikacji dotychczas obowiązujących najwyższych dopuszczalnych wartości natężeń (NDN) dla drgań mechanicznych było:

• niemożność jednoznacznej oceny narażenia pracownika na wibracje na skutek przyjęcia wielu wartości NDN,
  
• powiązanie wartości NDN z wartościami współczynnika szczytu bez potwierdzenia przyjętych zależności z wynikami badań medycznych, z dokumentami międzynarodowych i europejskich organizacji normalizacyjnych,
  
• przyjęcie zawyżonych lub zaniżonych granicznie dozwolonych wartości wibracji w porównaniu do wartości podawanych obecnie w piśmiennictwie.

Opracowując propozycje wartości NDN dla drgań mechanicznych dokonano krytycznej analizy światowego piśmiennictwa oraz dokumentów dotyczących: biologicznych podstaw normatywu higienicznego dla drgań mechanicznych, oceny ryzyka zdrowotnego, przedsięwzięć profilaktycznych i stosowanych wartości NDN drgań mechanicznych na stanowiskach pracy, opracowywanych przez międzynarodowe organizacje standaryzacyjne, tj.: ISO 108/SC 4, CEN/TC 231 i Komisję Unii Europejskiej, a także przez organizacje i instytucje normalizacyjne różnych państw.

Proponowane najwyższe dopuszczalne wartości drgań mechanicznych przyjęto opierając się na ważonych częstotliwościowe skutecznych wartościach sumy wektorowej przyspieszeń, dla 8-godzinnej ekspozycji w ciągu dnia pracy.

Dla drgań o działaniu ogólnym zaproponowano wartość sumy wektorowej przyspieszenia równą 0,8 m/s², a dla drgań o działaniu miejscowym odpowiednio - 2,8 m/s². W celu ograniczenia nadmiernego narażenia na wibracje zaproponowano dla ekspozycji równych i krótszych niż 30 minut, przyjęcie maksymalnych wartości przyspieszeń, tj. dla drgań ogólnych wartość sumy wektorowej przyspieszeń 3,2 m/s², a dla drgań miejscowych odpowiednio 11 m/s².

Na XXXIII posiedzeniu Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w ¦rodowisku Pracy w dniu 17 marca 2000 r. przyjęto zaproponowane wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń dla drgań mechanicznych o działaniu ogólnym i miejscowym. Ponadto na posiedzeniu rozpatrywano przygotowane przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych dokumentacje proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla następujących substancji chemicznych: bifenylo-4-amina, bromowodór, dimetoat, 1,2-epoksy-3-izopropoksypropan, fluorek boru, pyretryny, trichlorobenzen (mieszanina izomerów).

Po przedyskutowaniu uwag zgłoszonych przez uczestników posiedzenia, Międzyresortowa Komisja przyjęła wniosek, który został przedłożony Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie zmiany wykazu najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (stanowiących załącznik nr l do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1998 r.) w następującym zakresie:

1. Wprowadzenia do wykazu wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń następujących czynników szkodliwych dla zdrowia:

Bifenylo-4-amina	NDS - 0,001 mg/m3
[92-67-1 ]	NDSCh - nie ustalono
Dimetoat - ditiofosforan(V) S-metylokarbamoilo-metylu-O, O-dimetylu
[60-51-5]	NDS-0,2 mg/m3 NDSCh - 0,6 mg/m3
l,2-Epoksy-3-izopropoksypropan [4016-14-2]	NDS - 240 mg/m3 NDSCh - 360 mg/m3
Pyretryny [8003-34-7]	NDS - 5 mg/m3 NDSCh - nie ustalono

2. Wprowadzenia następujących zmian w wykazie najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych dla zdrowia:

w poz. 324: 1,2,4-Trichlorobenzen Trichlorobenzen - mieszanina izomerów 1,2,3-, 1,2,4- i 1,3,5 [87-61-6; 120-82-1; 108-70-3]
	NDS - 20 mg/m3 NDSCh - 40 mg/m3

Ustalenie wartości NDSP dla bromowodoru i fluorku boru odłożono na najbliższe posiedzenie Komisji, na którym zostanie przedstawione stanowisko Zespołu Ekspertów ds. Czynników Chemicznych na temat kryteriów ustalania wartości najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego dla substancji chemicznych. Na posiedzeniu rym zostanie również przedstawiona ekspertyza dotycząca metodyki i strategii poboru prób dla substancji, dla których Komisja przyjęła tylko wartości NDSP (azydek sodu, butyloamina, trichlorofluoro-metan, rozpuszczalne związki platyny). Międzyresortowa Komisja przyjęła, że substancje, dla których zostaną ustalone tylko wartości NDSP będą umieszczone w odrębnym wykazie wraz z metodyką wykonywania pomiarów zatwierdzoną przez Ministerstwo Zdrowia.