Indywidualne decyzje o zakończeniu aktywności zawodowej zależą w dużym stopniu od subiektywnie postrzeganej niezdolności do pracy.
W latach 2001-2004, w ramach projektu koordynowanego przez Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy przeprowadzono badania, których celem było zidentyfikowanie czynników determinujących poziom zdolności do pracy osób starszych, mierzonej wskaźnikiem zdolności do pracy (WAI – Work Ability Index), opracowanym przez fińskich badaczy z FIOH [6].
Ich istotą było ustalenie poziomu i struktury zdolności do pracy u osób wykonujących różne zawody oraz podlegających różnym obciążeniom wynikającym z rodzaju pracy, jej organizacji i warunków, w jakich ją wykonują.
Badania przeprowadzono w grupie ok. 1200 pracowników w wieku od 18 do 65 lat, zatrudnionych na różnorodnych stanowiskach, wykonujących prace o różnym charakterze i ciężkości, w warunkach występowania różnorodnych czynników uciążliwych i szkodliwych.
Szczególnie niekorzystny kierunek zmian w sferze zdolności do pracy wraz z wiekiem stwierdzono wśród pracowników zatrudnionych na stanowiskach, gdzie występowały następujące czynniki [7, 8]:
- praca zmianowa, w tym w nocy,
- praca w godzinach nadliczbowych,
- ekspozycja na pył mineralny,
- ekspozycja na wibrację miejscową,
- ekspozycja na gorąco
- ekspozycja na hałas,
- praca z dominującym obciążeniem fizycznym,
- ekspozycja na czynniki chemiczne,
- duży stres zawodowy,
- praca dodatkowa w innym miejscu pracy,
- nierównomierne tempo pracy.
Czynniki te powinny być eliminowane ze stanowisk pracy, na których zatrudniani są pracownicy starsi. Powinno się to przyczynić do utrzymania zdolności do pracy, mimo upływu lat życia i pracy.
Odrębnym problemem związanym z zatrudnianiem osób starszych jest określenie czynników zawodowych i pozazawodowych powodujących stres u tych osób oraz opracowanie zasad jego ograniczania.
W ostatnim dziesięcioleciu wyraźnie zauważalny jest wzrost społecznego zainteresowania warunkami pracy starszych pracowników, zwłaszcza ograniczaniem stresu psychicznego w miejscu pracy.
Z wcześniejszych analiz i badań CIOP-PIB – obejmujących 4992 osób reprezentujących 8 grup zawodowych nie wynika, że pracownicy starsi postrzegają swoją pracę jako bardziej lub mniej stresogenną niż pracownicy młodsi.
Konkretny związek między wiekiem pracownika a spostrzeganymi stresogennymi cechami pracy zależy bowiem od rodzaju pracy oraz zawodu.
W zawodach o przewadze obciążenia intelektualnego i emocjonalnego pracownicy najstarsi mieli wyższą kontrolę w pracy niż grupa najmłodsza i z tego punktu widzenia ich praca miała mniej stresogenny charakter.
Spostrzeżenie to nie dotyczyło jednak zawodów, w których dominuje obciążenie fizyczne.
Analizując poziom wsparcia społecznego stwierdzono, że w zawodach o obciążeniu głównie intelektualnym starsi pracownicy odczuwali mniej wsparcia niż młodsi.
Podsumowując te wyniki należy stwierdzić, że starsi pracownicy częściej niż młodsi odczuwają większy zakres kontroli w pracy, natomiast mniejsze wsparcie społeczne ze strony współpracowników i kierownictwa [9].
Inne badania i analizy statystyczne, przeprowadzone w ramach tego projektu również wykazały, że różnice w tolerancji psychospołecznych warunków pracy w znacznie większym stopniu zależą od warunków i wymagań pracy, typowych dla danego przedsiębiorstwa czy stanowiska, niż od wieku badanych [10]. Nieliczne związane z wiekiem różnice w tolerancji psychospołecznych stresorów dotyczyły: obniżonej zdolności przenoszenia uwagi z jednej czynności na drugą, zaskakiwania nagłymi zadaniami, konieczności częstych wyjazdów służbowych, pracy zmianowej lub w ruchu ciągłym oraz braku środków do wykonywania pracy.
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że dla pracowników starszych, tj. po 45 r.ż., bardziej stresująca była konieczność przenoszenia uwagi z jednej czynności na drugą oraz fakt bycia zaskakiwanym nieoczekiwanymi zadaniami do wykonania.
Pracownicy starsi, tj. po 45 r.ż. lepiej natomiast radzą sobie z brakiem środków do wykonywania pracy – tolerancja tego czynnika jest w tych grupach nieco wyższa.
Promocja zdrowia, a właściwie zachowań prozdrowotnych, leży u podstaw świadomego wpływania na zachowanie zdrowia i zdolności do pracy w starszym wieku. Promowanie już wśród osób młodych zdolności do pracy jako jednej z ważniejszych wartości charakteryzujących ludzi zdrowych, aktywnych i realizujących się na wszystkich płaszczyznach życia społecznego, jest również ważne.
Z przeprowadzonych analiz wynika, że pracownicy w wieku 45–55 lat nie wykazują różnic w zakresie uwarunkowań zachowań zdrowotnych w porównaniu z grupą pracowników w wieku 25–35 lat. Nie ma więc podstaw, aby zalecać organizowanie specyficznych programów prozdrowotnych dla osób starszych wiekiem. Analiza ich myślenia o zdrowiu w kontekście pracy zawodowej wykazała, że wprawdzie często badani starali się dbać o zdrowie po to, by móc dłużej i sprawniej pracować, ale kojarzyli to głównie z zachowaniami realizowanymi poza pracą, w życiu codziennym.
60% badanych było zdania, że tam, gdzie oni są zatrudnieni nie dba się o zdrowie załogi lub zwraca się uwagę tylko na przestrzeganie przepisów bhp, resztę traktując jako prywatną sprawę pracowników. Zaobserwowano również, że dziewięciu na dziesięciu badanych chciałoby, aby firma, w której są zatrudnieni bardziej angażowała się w zdrowie pracowników, podejmując działania wykraczające poza obowiązki prawne. Można zatem mówić o powszechnym oczekiwaniu, by zakłady pracy stawały się środowiskiem wspierającym zdrowie [11].
_________________________________________________
PIŚMIENNICTWO
6. Tuomi K., Ilmarinen J., Jahkola A., Katajarinne L., Tulkki A. Work ability index.
Helsinki, Institute of Occupational Health 1994. Occupational health care 19
7. Bugajska J., £astowiecka E. Life style, work environment factors and work ability in different occupations. W: Assessment and promotion of work ability, health and well-being of ageing workers. Costa J., Ilmarinen J. red. Elsevier, International Congress Series, vol. 1280 C, 247-252
8. Makowiec-Dąbrowska T. i in. Zawodowe i pozazawodowe determinanty zdolności do pracy starszych pracowników, Raport końcowy PCZ 21-21, Zadanie 8, 2004. Biblioteka CIOP-PIB
9. Widerszal-Bazyl M. Stres psychospołeczny wśród pracowników starszych, Raport końcowy PCZ 21-21, Zadanie 11, 2004. Biblioteka CIOP-PIB
10. Merecz D., Mościcka A., Drabek M., Koniarek J. Predyktory zdrowia psychicznego i zdolności do pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach wykonawczych. „Medycyna Pracy” 2004, 55(5): 425-433
11. Korzeniowska E. Sposoby myślenia i postępowania w sferze zdrowia starszych pracowników średnich i dużych firm. „Medycyna Pracy” 2004, 55(2): 129-138
