BHP info - Praca zmianowa - Poradnik pracownika zmianowego

Poradnik pracownika zmianowego

źródło: "Praca zmianowa - skutki i profilaktyka"
opracowanie: dr n. med. Krystyna Zużewicz - CIOP-PIB

WSTĘP

Co warto wiedzieć ?

Zalecenia

Czego unikać ?

Skutki pracy zmianowej i nocnej

WSTĘP

Zapewne istnieje powszechna zgoda co do tego, że ta sama praca fizyczna czy umysłowa jest o wiele lepiej tolerowana i wykonywana mniejszym kosztem fizjologicznym w godzinach dziennych niż w godzinach nocnych. Przez wieki życie pojedynczego człowieka, a także plemion i narodów, odliczane było porami doby. Schemat: dzień do pracy i wypoczynku, a noc do spania, wydawał się ustalony na zawsze. Czynnikiem poważnie ograniczającym masowe podejmowanie pracy nocnej, a w pewnym zakresie i zmianowej, był brak odpowiedniego oświetlenia.

W starożytności i w średniowieczu nawet bitwy i wojny przerywano na okres nocy. Naturalny ład ustalał czas na pracę wieśniaków i rzemieślników. Pracę było wolno rozpoczynać o świcie, a kończyć o zmroku. Cechy rzemieślnicze wprowadzały zakaz pracy nocnej, m.in. ze względu na niedostateczne oświetlenie stanowiska pracy, uniemożliwiające wykonywanie produkcji o odpowiednio wysokiej jakości. Zapewne kryły się za tym także obawy o potajemne wykonywanie pracy, co mogłoby prowadzić do obniżenia cen produktów pracy rzemieślniczej. Tylko w szczególnych przypadkach udzielano zezwolenia na pracę nocną i w dni świąteczne. Gdy wzrosło zapotrzebowanie na wino, bednarze paryscy uzyskali w XII wieku przywilej króla i biskupa na pracę w nocy oraz w święta. Jednak przez wieki wykonywa-nie pracy nocnej dotyczyło znikomej liczby ludzi – zwykle związanych z ochroną mienia i bezpieczeństwem, a czasem dotyczyło rzemieślników po uzyskaniu specjalnych zezwoleń władzy świeckiej i duchownej.

Korzystanie ze sztucznego oświetlenia (świece, lampki oliwne, łuczywa i pochodnie) jeszcze w XIX wieku było ograniczone i kosztowne. Życie zawodowe, towarzyskie zamierało na okres nocy.

Z perspektywy czasu można powiedzieć, że wynalezienie żarówki przez Edisona, w ostatnich latach XIX wieku, dokonało w życiu człowieka rewolucji o niewyobrażalnych skutkach. Człowiek wyzwolił się spod władzy natury. Oświetlenie w przemyśle pozwalało na intensyfikację procesów produkcyjnych.

Potrzeby przemysłu zbrojeniowego w okresie I wojny światowej przyczyniły się do masowego wprowadzenia pracy nocnej. Wojna skończyła się, ale praca zmianowa i nocna pozostały, co szybko przyjęto za fakt normalny i oczywisty. Jej potrzeba jest podyktowana koniecznością zachowania procesów technologicznych, utrzymaniem bezpieczeństwa państwa i obywateli, zapewnieniem ochrony zdrowia ludzi i utrzymaniem transportu czynnego przez 24 godziny.

Jest bardzo wiele systemów pracy zmianowej. Są zawody związane z wykonywaniem pracy w stałych, ale bardzo nietypowych godzinach: piekarze pieką „chleb nasz powszedni” nocą, drukarze prasy codziennej, dostawcy żywności i zaopatrzenia dla dużych miejskich aglomeracji wykonują te czynności również nocą; mleczarze i pracownicy sortowni pocztowych pracują we wczesnych godzinach rannych; pracownicy służby zdrowia, średni personel i le-karze wykonują czynności decydujące o życiu i zdrowiu pacjentów w ciągu całej doby – podobnie służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne (policja, straże miejskie, straż pożarna itp.) pełnią dyżury przez 24 godziny.

W przemyśle i w służbach publicznych istnieje wiele regulacji pracy zmianowej. Różnią się one sposobem rotacji zmian i czasem ich trwania. W tak rozumianej pracy zmianowej wyróżnia się zmiany ranne, popołudniowe i nocne.

Definicje pracy zmianowej i nocnej są zawarte w międzynarodowych aktach prawnych, m.in. w Konwencji nr 171 i Zaleceniu nr 178 Międzynarodowej Organizacji Pracy z czerwca 1990 r.; Dyrektywie Unii Europejskiej 93/104/EC z 1993 r. i Zaleceniu Światowej Organizacji Zdrowia z 1994 r. (Konferencja w Pekinie).

W tym opracowaniu przyjęto definicję pracy zmianowej zaproponowaną przez Monka i Folkarda (1992) - uznane autorytety naukowe w tej dziedzinie.

Praca zmianowa to wykonywanie jakichkolwiek regularnych zajęć zawodowych poza zwyczajowo przyjętymi godzinami pracy dziennej:
od 7⁰⁰ do 18⁰⁰.