Zagrożenia mechaniczne to ogólne określenie tych czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem na człowieka różnych elementów, np. części maszyn, narzędzi, obrabianych przedmiotów, wyrzucanych materiałów stałych lub płynnych. Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zaliczamy: zgniecenie, zmiażdżenie, przecięcie lub odcięcie; wplątanie; wciągniecie lub pochwycenie; uderzenie; przekłucie lub przebicie; starcie lub obtarcie; wytrysk cieczy o wysokim ciśnieniu (zagrożenie wytryskiem) a także poślizgnięcia  i potknięcia.

Zagrożenia te mogą występować zarówno podczas normalnego (ustalonego przez projektanta i /lub producenta) funkcjonowania maszyny lub innego przedmiotu pracy  oraz  powstawać wskutek zakłóceń powodujących naruszenie normalnych warunków ich funkcjonowania prowadzących do defektów, uszkodzeń, lub awarii maszyn i często trudnych do przewidzenia następstw.


Zagrożenia mechaniczne mogą być stwarzane przez:

1. przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty
2. ruchome elementy
3. ostre, wystające elementy, chropowate elementy
4. padające elementy
5. płyny pod ciśnieniem
6. śliskie, nierówne powierzchnie
7. ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy)
8. położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz w zagłębieniach)
9. inne, np. zwierzęta,

Przykłady zagrożeń mechanicznych i parametry wpływające na związane z nimi ryzyko zawodowe przedstawiono w tablicy 1 http://www.ciop.pl/6562.html

Zagrożenia mechaniczne występują praktycznie we wszystkich technologiach i procesach pracy. W zależności od zastosowanych maszyn i innego wyposażenia stanowisk pracy oraz czynności i warunków ich wykonywania w poszczególnych sekcjach gospodarki narodowej występują specyficzne dla nich zagrożenia mechaniczne. Zagrożenia mechaniczne dominują zwłaszcza w technologiach i procesach stosowanych w budownictwie, w produkcji metali i wyrobów z metali, w produkcji maszyn i urządzeń, w transporcie i gospodarce magazynowej a także w handlu i naprawach.

zagrożenie - potencjalne źródło szkody. Termin „zagrożenie” może być uszczegółowiony z podaniem jego pochodzenia np. zagrożenie mechaniczne albo charakteru oczekiwanej szkody np. zagrożenie cięciem. W myśl tej definicji zagrożenie istnieje stale podczas zgodnego z przeznaczeniem użytkowania maszyny np. ruch niebezpiecznych części przemieszczających się itp. albo może wystąpić nieoczekiwanie np. zagrożenie zgnieceniem w wyniku niezamierzonego/nieoczekiwanego uruchomienia, wyrzucenia części w wyniku pęknięcia itp..

sytuacja zagrożenia - sytuacja, w której osoba jest narażona co najmniej na jedno zagrożenie. Narażenie może spowodować szkodę natychmiast lub po pewnym czasie

strefa zagrożenia (strefa niebezpieczna) - każda strefa wewnątrz i/lub wokół maszyny, w której osoba może być narażona na zagrożenie

ryzyko - kombinacja prawdopodobieństwa wystąpienia szkody i ciężkości tej szkody

ocena ryzyka - całkowity proces obejmujący łącznie analizę i ocenianie ryzyka

środek ochronny - środek przeznaczony do zmniejszania ryzyka, stosowany przez:

• konstruktora (rozwiązania konstrukcyjne bezpieczne same w sobie, osłony i urządzenia ochronne oraz uzupełniające środki ochronne, informacje dotyczące użytkowania),


• użytkownika (organizacja: sposoby bezpiecznej pracy, nadzór, systemy pozwoleń przystąpienia do pracy, stosowanie i używanie dodatkowych technicznych środków ochronnych, używanie środków ochrony indywidualnej; szkolenie).

informacje dotyczące użytkowania - środek ochronny składający się z elementów informacyjnych (np. teksty, wyrazy, znaki, sygnały, symbole, wykresy), stosowanych pojedynczo lub w połączeniu, w celu przekazania użytkownikowi informacji.

techniczny środek ochronny - osłona lub urządzenie ochronne
osłona - fizyczna bariera skonstruowana jako część maszyny przeznaczona do zapewnienia ochrony. W zależności od rozwiązania konstrukcyjnego osłona może być określana jako np. obudowa, ekran, pokrywa, siatka, drzwi, ogrodzenie.

Osłona może działać:

• samodzielnie; w takim przypadku jest ona skuteczna tylko wtedy, kiedy jest „zamknięta” - jak osłona ruchoma, lub kiedy jest pewnie umocowana w miejscu - jak osłona stała;
• w połączeniu z urządzeniem blokującym z ryglowaniem lub bez ryglowania; w tym przypadku ochrona jest zapewniona w każdym położeniu osłony.

osłona stała - osłona umocowana (np. śrubami, nakrętkami, przez przyspawanie) w taki sposób, że może być otwarta lub usunięta tylko przy użyciu narzędzi lub przez zniszczenie zamocowań

osłona ruchoma - osłona, która może zostać otwarta bez użycia narzędzi

osłona nastawna - osłona stała lub ruchoma, która jest nastawiona jako całość albo zawiera część lub części nastawiane. Nastawienie pozostaje niezmienne podczas danej operacji

osłona blokująca - osłona sprzężona z urządzeniem blokującym i systemem sterowania maszyną w taki sposób, że są spełnione następujące funkcje:

• funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, „nadzorowane” przez osłonę, nie mogą być realizowane do chwili zamknięcia osłony;
• otwarcie osłony w czasie, gdy maszyna realizuje funkcje stwarzające zagrożenie, powoduje wysłanie sygnału zatrzymania maszyny;
• funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, „nadzorowane” przez osłonę, mogą być realizowane w czasie, gdy jest ona zamknięta. Samo zamknięcie osłony nie powoduje rozpoczęcia realizacji funkcji maszyny stwarzających zagrożenie.

osłona blokująca z ryglowaniem - osłona sprzężona z urządzeniem blokującym i urządzeniem ryglującym osłonę oraz systemem sterowania maszyną w taki sposób, że są spełnione następujące funkcje:

• funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, „nadzorowane” przez osłonę, nie mogą być realizowane do chwili zamknięcia i zaryglowania osłony;
• osłona pozostaje zamknięta i zaryglowana do chwili, aż zniknie ryzyko, związane z stwarzającymi zagrożenie funkcjami maszyny, „nadzorowanymi” przez osłonę;
• funkcje maszyny stwarzające zagrożenie, „nadzorowane” przez osłonę, mogą być realizowane w czasie, gdy jest ona zamknięta i zaryglowana. Samo zamknięcie i zaryglowanie osłony nie powoduje rozpoczęcia realizacji funkcji maszyny stwarzających zagrożenie.

osłona blokująca z funkcją uruchamiania (osłona sterująca) - osłona blokująca w wykonaniu szczególnym, która, skoro tylko znajdzie się w swym położeniu zamkniętym, wysyła sygnał do uruchomienia funkcji maszyny stwarzającej(-ych) zagrożenie, bez stosowania oddzielnego sterowania uruchomieniem tej funkcji

urządzenie ochronne - techniczny środek ochronny inny niż osłona

urządzenie blokujące, blokada - urządzenie mechaniczne, elektryczne lub innego rodzaju, którego celem jest uniemożliwienie realizacji funkcji maszyny stwarzających zagrożenie, w określonych warunkach (zazwyczaj dopóty, dopóki osłona nie jest zamknięta)

funkcja bezpieczeństwa - funkcja maszyny, której wadliwa realizacja może bezpośrednio spowodować wzrost ryzyka

zatrzymanie  awaryjne - funkcja przeznaczona do:

• odwrócenia narastania zagrożenia dla osób i szkód w maszynach lub strat w wykonywanych pracach
• zainicjowania jednym działaniem człowieka