Dane liczbowe dotyczące wszystkich zakładów, które według ocen Inspekcji Ochrony Środowiska stwarzają zagrożenie wystąpienia poważnej awarii zostały przedstawione na rys. 1. Na dzień 31.12.2012 r. liczba wszystkich zakładów (łącznie ZZR, ZDR oraz zakłady niesevesowskie) wynosiła 1226, co oznacza, że liczba niesevesowskich zakładów stwarzających zagrożenie poważną awarią przemysłową, wynosiła 858. Raport o występowaniu zdarzeń o znamionach poważnej awarii w 2012 r. [1] opublikowany w lipcu 2011 r. jest na szczęście kolejnym raportem opracowywanym i publikowanym przez GIOŚ.

Rys. 1.   Liczba wszystkich zakładów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (łącznie z zakładami ZDR i ZZR) w poszczególnych województwach (stan na dzień 31grudnia 2012 r., według danych GIOŚ [1])

W Polsce zagrożenie poważnymi awariami przemysłowymi jest bardzo duże. Według stanu na dzień 31 grudnia 2012 r. ogółem liczba ZDR wynosiła 177, liczba ZZR – 191, a łączna liczba zakładów podlegających przepisom o przeciwdziałaniu poważnym awariom przemysłowym – 368(według raportu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska GIOŚ) [1].

Rys. 2.   Liczba zakładów kategorii ZDR oraz ZZR w województwach (liczba ZDR/liczba ZZR); stan na dzień 31 grudnia 2012 r. (według danych GIOŚ [1])

Wielkość zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi, mierzona liczbą ZDR, pozwala na dokonanie porównań między krajami UE. Tak określany potencjał zagrożeń sytuuje Polskę w pierwszej dziesiątce państw Unii Europejskiej, co ilustruje rys. 3, opracowany na podstawie przyjętego w dniu 9 sierpnia 2010 r. raportu Komisji Europejskiej, oceniającego postęp we wdrażaniu Dyrektywy Seveso II w latach 2006-2008 r. [2].

 

Rys. 3.   Porównanie wielkości zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi w państwach Unii Europejskiej, według danych Komisji Europejskiej [2]

Według raportu Komisji Europejskiej [2], opracowanego na podstawie sprawozdań krajów członkowskich za lata 2006-2008 [3], liczba zakładów kategorii ZDR w 27 krajach UE wynosiła 4528 (stan na koniec 2008 r.), co oznacza wzrost w stosunku do poprzednich trzech lat o 14% (z 3949). Gdyby nie wliczać Rumunii i Bułgarii, wzrost ten dla 25 ówczesnych krajów UE wynosi 10%. Wzrost liczby zakładów związany jest prawdopodobnie z wprowadzeniem dyrektywy 2003/105/WE [4] zmieniającej dyrektywę 96/82/WE.

Poważna awaria – poważna awaria przemysłowa

Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie Seveso II [5,4], poważna awaria jest to zdarzenie, takie jak poważna emisja, pożar lub eksplozja, w wyniku niekontrolowanego rozwoju sytuacji w czasie eksploatacji dowolnego zakładu objętego zakresem zastosowania tej dyrektywy, prowadzące do powstania, natychmiast lub z opóźnieniem, poważnego niebezpieczeństwa dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, związanego z obecnością jednej bądź wielu substancji niebezpiecznych. Jest to de facto definicja poważnej awarii przemysłowej w rozumieniu przepisów polskich, gdyż przepisy Dyrektywy Seveso II wyłączają całkowicie transport substancji niebezpiecznych z zakresu jej obowiązywania. Przepisy ustawy Prawo ochrony środowiska [6] – wprowadziły następujące definicje:

 
• poważna awaria –jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem


• poważna awaria przemysłowa – jest to poważna awaria w zakładzie.

Ilościowa definicja poważnej awarii ustalona w Dyrektywie Seveso II stanowiła podstawę polskiej definicji poważnej awarii, zawartej w rozporządzeniu MŚ [7].

Polska definicja poważnej awarii obejmuje znacznie szersze spektrum zdarzeń, niż przepisy Dyrektywy Seveso II. Zgodnie z tymi zapisami, w Polsce do kategorii poważnej awarii zalicza się także zdarzenia polegające na uwolnieniu w trakcie magazynowania lub transportu dowolnej substancji niebezpiecznej dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska,jeśli zdarzenie takie spowoduje przynajmniej jeden ze skutków wymienionych w rozporządzeniu [7]. Przy tym substancje powodujące awarie lub uczestniczące w nich nie muszą być substancjami sevesowskimi, czyli substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyjnych [8]. Omawiane przepisy nie dotyczą jednak zdarzeń awaryjnych z udziałem substancji promieniotwórczych, uregulowanych w przepisach ustawy – Prawo atomowe [9].

Zdarzenia o znamionach poważnych awarii w Polsce

W Dyrektywie Seveso II termin poważna awaria związany jest ściśle z niebezpiecznymi substancjami ujętymi w kryteriach kwalifikacyjnych wprowadzonych przez tę dyrektywę [5,4], identycznymi zresztą z polskimi kryteriami [8]. Ponadto, Dyrektywa Seveso II dotyczy wyłącznie poważnych awarii w obiektach stacjonarnych, podlegających jej przepisom. Czyli chodzi tu jednoznacznie o poważne awarie przemysłowe w rozumieniu przepisów polskich, które występują w zakładach kategorii ZZR oraz ZDR.

W Polsce Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOŚ) prowadzi rejestr zgłoszonych zdarzeń, spełniających kryteria poważnych awarii, ustalonych w rozporządzeniu ministra środowiska [7]. Zastosowanie terminu zdarzenie o znamionach poważnych awarii do informacji gromadzonych przez GIOŚ pozwala uniknąć wielu nieporozumień i niejasności, wynikających z przedyskutowanych wcześniej różnic definicji terminu poważna awaria w przepisach UE oraz w przepisach polskich. Nieuwzględnienie powyższych okoliczności oznaczałoby m.in. i to, że Polska byłaby absolutną „rekordzistką”, jeśli chodzi o liczbę poważnych awarii. Według raportu Komisji Europejskiej dotyczącego stosowania Dyrektywy Seveso II w państwach członkowskich w latach 2006-2008, liczba poważnych awarii objętych Dyrektywą Seveso II zgłoszonych za ostatnie 9 lat waha się od 20 do 35 rocznie [2].

W roku 2012 organy Inspekcji Ochrony Środowiska przyjęły informacje o wystąpieniu 91 zdarzeń, z których 16 spełniało kryteria poważnej awarii, a nie tylko zdarzenia o znamionach poważnej awarii [1].

Rys. 4.   Liczba zdarzeń o znamionach poważnych awarii na terenie województw w 2012 r. [1]

Spośród 91 zdarzeń 56 wystąpiłona terenie zakładów, w transporcie – 26, a pozostałe 9 – to zdarzenia na terenie obiektów, których nie można zaliczyć do zakładów lub transportu oraz zanieczyszczenia wód powierzchniowych, spowodowane przez nieustalonych sprawców [1].

Biorąc pod uwagę tak dużą liczbę zdarzeń o znamionach poważnej awarii, w porównaniu z liczbą poważnych awarii (zgodnych z definicją dyrektywy) warto zastanowić się nad systemem funkcjonującym w zakładach sevesowskich zapewniającym dużo większą ochronę przed wystąpieniem poważnej awarii przemysłowej, oczywiście system w zakładach niesevesowskich powinien być adekwatny do stwarzanych zagrożeń.

Bibliografia

 
1. Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Raport o występowaniu zdarzeń o znamionach poważnej awarii w 2012 r. Warszawa, lipiec 2013 r.


2. Komisja Europejska. Sprawozdanie komisji. Sprawozdanie dotyczące stosowania w państwach członkowskich dyrektywy 96/82/WE w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi za okres 2006-2008 r. http://ec.europa.eu/environment/seveso/pdf/report_2006_2008_pl.pdf


3. Member States country reports on the implementation of Seveso II. http://ec.europa.eu/environment/seveso/implementation.htm


4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/105/WE z dnia 16 grudnia 2003 r. zmieniająca Dyrektywę Rady 96/82/WE w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi. Dz. Urz. WEL 345z 31.12.2003, s. 97-105. Polskie Wyd. Specjalne: rozdz.  05, t. 04, s. 398-406


5. Dyrektywa Seveso II. Dyrektywa Rady 96/82/WE z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi. [Dyrektywa Seveso II].  Dz. Urz. WE L 10 z 14.01.1997 s. 1-68. Polskie Wyd. Specjalne: rozdz. 05, t. 02, s. 410-430,tekst jedn.: http://www.ciop.pl/18405.html


6. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 sierpnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo ochrony środowiska. Dz.U. poz. 1232


7. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 grudnia 2002 r. w sprawie poważnych awarii objętych obowiązkiem zgłoszenia do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Dz.U. z 2003 r. nr 5, poz. 58


8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2013 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej Dz.U. poz. 1479


9. Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 czerwca 2004 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo atomowe. DzU z 2004 r. nr 161, poz. 1689