W niniejszym opracowaniu przedstawiono zalecenia wspomagające, ułatwiające i ujednolicające wykonanie procedury zgłoszenia. Materiał przeznaczony jest dla szerokiego kręgu zainteresowanych:

• prowadzących (zarządów) jednostek organizacyjnych (obiektów stacjonarnych), w których znajdują się substancje niebezpieczne i które są zobowiązane do wykonywania procedur systemu przeciwdziałania poważnym awariom;
• organów kompetentnych władz sprawujących nadzór nad wykonywaniem przepisów dotyczących przeciwdziałania poważnym awariom lub wykonujących inne zadania przewidziane przepisami;
• instytucji, organizacji i osób zainteresowanych sprawami bezpieczeństwa pracy, bezpieczeństwa procesowego, ochroną zdrowia i ochroną środowiska w kontekście zagrożeń poważnymi awariami przemysłowymi.

Autorzy wyrażają przekonanie, że zalecenia w znacznym stopniu ułatwią prowadzącym zakłady prawidłowe wykonanie procedur związanych z opracowaniem informacji i dokonaniem zgłoszenia właściwym władzom, tzn. komendantom powiatowym (w przypadku ZZR) i wojewódzkim (w przypadku ZDR) Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkim inspektorom ochrony środowiska (WIOŚ).

Autorzy wyrażają pogląd, że przedstawione zalecenia okażą się pomocnym narzędziem dla kompetentnych organów władzy, mając w szczególności na uwadze wykonywanie funkcji nadzoru i kontroli.

Zgłoszenie (według Dyrektywy Seveso II – notyfikacja) jest ważnym elementem systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Obowiązek ten został nałożony na prowadzącego zakład kategorii ZZR oraz ZDR postanowieniem art. 250 ust. 1 ustawy Prawo ochrony środowiska (POŚ).

Art. 250(POŚ)
1. Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej.

W ustępie 2 art. 250 (POŚ), zmienionym przez ustawę z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska (DzU nr 152, poz. 1019) ustalono zakres informacji, jakie powinny być zawarte w zgłoszeniu.

Zawartość zgłoszenia

Oznaczenie  prowadzącego zakład oraz kierującego zakładem, ich adresy zamieszkania lub  siedziby; przez kierującego zakładem rozumie się osobę zarządzającą zakładem  w imieniu prowadzącego. Adres  zakładu. 2a. Adres strony internetowej zakładu, Informacja  o tytule prawnym. Charakter  prowadzonej lub planowanej działalności zakładu lub instalacji. Rodzaj  instalacji i istniejące systemy bezpieczeństwa. Rodzaj,  kategoria i ilość oraz charakterystyka fizykochemiczna, pożarowa i toksyczna  substancji niebezpiecznej. w tym składowanej substancji niebezpiecznej Charakterystyka  terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym uwzględnieniem  czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią  przemysłową lub pogłębienia jej skutków.

Należy zwrócić uwagę na wymagania przepisów ustawy POŚ ujęte w punktach 6 i 7 zgłoszenia. Punkt 6 oznacza wymóg pełnego rozpoznania właściwości niebezpiecznych substancji i potrzebę charakteryzacji zagrożeń stwarzanych przez nie. Zgodnie z wymaganiami już omówionych postanowień przepisów, odnosi się to, także do substancji nieobecnych w obiekcie, lecz które mogą powstać w warunkach awaryjnych. Tak więc, określenie możliwości powstania substancji niebezpiecznych, nieobecnych w normalnych warunkach, wymaga już na tym etapie realizacji zadań systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym dokonania przez prowadzącego odpowiednich analiz zagrożeń i możliwych przebiegów zdarzeń awaryjnych.

Jeśli chodzi o punkt 7 wymagań, oznacza on również potrzebę wnikliwej analizy otoczenia zakładu. Czynniki zwiększające zagrożenie awarią przemysłową, które należy uwzględnić, mogą być różne. Należy tutaj brać pod uwagę efekt domina, któremu Dyrektywa Seveso II poświęca odrębne postanowienia, czyli m.in. odległości między różnymi instalacjami w zakładzie lub odległości do niebezpiecznych instalacji w innych, sąsiednich zakładach oraz inne uwarunkowania.

Z kolei jako czynniki, które mogą pogłębić skutki awarii, należy uwzględnić lokalizację obiektu względem osiedli mieszkaniowych lub zwartej zabudowy, względem obiektów publicznych takich jak szkoły, szpitale itp., tras komunikacyjnych, rzek i akwenów, ujęć wody i wielu innych. Dokonując ocen dotyczących czynników pogłębiających skutki awarii należy już na tym etapie wykonywania zadań i procedur systemu przeciwdziałania poważnym awariom dokonać wstępnego rozpatrzenia możliwych scenariuszy awarii. Jest to niezbędne, aby oszacować zasięg skutków wybuchów, pożarów lub/oraz uwolnień do otoczenia toksycznych dla ludzi oraz niebezpiecznych dla środowiska substancji.

Reasumując, Dyrektywa Seveso II oraz przepisy polskie wymagają od prowadzącego zakład zamieszczenia w zgłoszeniu informacji o bezpośrednim otoczeniu zakładu, tzn. o elementach, które mogą spowodować poważną awarię lub zwiększyć jej skutki. Zagadnienia te, szereg praktycznych zaleceń oraz danych wspomagających wykonanie procedury zgłoszenia są przedmiotem niniejszego opracowania.

Efekt domina

Dyrektywa Seveso II w art. 8 zatytułowanym „efekt domina” ustaliła wymagania mające na celu zwiększenie bezpieczeństwa w przypadku zakładów zwiększonego ryzyka (ZZR) lub/oraz dużego ryzyka awarii (ZDR) zlokalizowanych w niedużej odległości od siebie, co może spowodować wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia awarii przemysłowej lub pogłębić jej skutki.

Ustawa Prawo ochrony środowiska mimo że nie został w niej użyty termin „efekt domina”, w art. 259, ust. 1 i 2 wprowadziła identyczne wymagania. Zgodnie z postanowieniami tego artykułu komendant wojewódzki PSP ma obowiązek ustalić, w drodze decyzji, grupy zakładów kategorii ZZR lub ZDR, na które ze względu na małe odległości od siebie oraz możliwość zwiększenia prawdopodobieństwa lub/oraz wielkości skutków awarii mogą być nałożone dodatkowe obowiązki.

W decyzji, o której mowa, komendant wojewódzki PSP zobowiązuje prowadzących zakłady do:

• wzajemnej wymiany stosownych informacji, które powinny być uwzględnione przy opracowywaniu programu zapobiegania awariom (PZA), raportach o bezpieczeństwie (RoB) i w wewnętrznych planach operacyjno-ratowniczych
• dostarczenia informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych z uwzględnieniem omawianego wzrostu zagrożeń.

Tak więc, wymagania punktu 7 dotyczącego zawartości dokumentu „Zgłoszenia” mają bardzo istotne znaczenie w realizacji wielu procedur oraz dokumentów systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym.