I. PODSTAWA PRAWNA:
Uchwała Nr 117/2007 Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2007 r.
w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” – I etap, okres realizacji: lata 2008-2010
Funkcja Koordynatora Programu została ww. uchwałą powierzona Centralnemu Instytutowi Ochrony Pracy – Państwowemu Instytutowi Badawczemu i jest sprawowana przez Dyrektora Instytutu – prof. dr hab. med. Danutę Koradecką.
Sekretarz Naukowy Programu - dr hab. inż. Wiktor Marek Zawieska
II. PODSTAWY PROGRAMOWE
Potrzebę ustanowienia i realizacji ww. programu wieloletniego uzasadniały w szczególności:
- Nowa Strategia Lizbońska, dla której spełnienia konieczne jest skoncentrowanie i wzmocnienie aktywności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym w zakresie zapobiegania niekorzystnym dla zdrowia i życia pracujących skutkom zmian społeczno-gospodarczych oraz postępu technologicznego,
- Nowa Strategia Wspólnoty „Podniesienie wydajności i jakości w pracy: wspólnotowa strategia na rzecz bezpieczeństwa i higieny pracy na lata 2007-2012”, zakładająca wzrost wydajności i jakości pracy przez zmniejszenie liczby wypadków przy pracy i absencji spowodowanej złym stanem zdrowia; zobowiązuje ona państwa członkowskie do opracowania spójnego z ww. strategią programu działań,
- Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 187 „Ramowy program działań na rzecz rozwoju bezpieczeństwa i higieny pracy”, wskazująca na konieczność podniesienia świadomości społecznej w odniesieniu do wymiaru i konsekwencji wypadków, urazów i chorób związanych z pracą oraz promowania zdrowia i zapewnienia dobrego samopoczucia pracującym,
- Raport Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (opracowany w 2005 r. na wniosek Komisji Europejskiej), wskazujący główne kierunki badań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, które powinny być uwzględniane przez kraje członkowskie. Do tych kierunków Agencja zalicza:
- psychospołeczne środowisko pracy,
- dolegliwości mięśniowo-szkieletowe,
- niebezpieczne substancje,
- zarządzanie bezpieczeństwem pracy,
- Strategiczny Program Badawczy Europejskiej Platformy Technologicznej „Bezpieczeństwo w Przemyśle”, wskazujący na potrzebę redukcji wypadków przy pracy w przemyśle, poważnych awarii przemysłowych oraz negatywnego wpływu przemysłu na środowisko,
- Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, która w priorytecie 3 „Wzrost zatrudnienia i podniesienie jego jakości” uwzględnia działanie „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” obejmujące swoim zakresem w szczególności:
- tworzenie przyjaznego środowiska pracy,
- wspieranie inicjatyw w zakresie skutecznego zapobiegania i ograniczania
ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwach oraz rozwoju edukacji i szkoleń
w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy,
- dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów UE.
Jednocześnie w aspekcie zgodności ze Strategią Rozwoju Kraju 2007 – 2015 program spełniał wymogi ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. Nr 227, poz.1658) określone w art. 4 ust. 3 (prowadzenie polityki rozwoju na podstawie innych instrumentów prawnych i finansowych określonych w odrębnych przepisach).
III. CELE PROGRAMU:
Celem strategicznym programu jest opracowanie innowacyjnych rozwiązań organizacyjnych i technicznych ukierunkowanych na rozwój zasobów ludzkich oraz nowych wyrobów, technologii, metod i systemów zarządzania, których wykorzystanie przyczyni się do zasadniczego ograniczenia liczby osób zatrudnionych w warunkach narażenia na czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe oraz związanych z nimi wypadków przy pracy, chorób zawodowych, i wynikających z tego strat ekonomicznych i społecznych.
Cele szczegółowe I etapu programu:
- stworzenie możliwości spełnienia podstawowych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy wynikających z postanowień dyrektyw Unii Europejskiej przez opracowanie nowoczesnych rozwiązań technicznych i organizacyjnych do zastosowania w wybranych obszarach o istotnym poziomie ryzyka zawodowego,
- opracowanie kryteriów i wymagań do objęcia niezbędną ochroną osób pracujących w sekcjach gospodarki o wysokim poziomie ryzyka zawodowego i dużym znaczeniu dla rozwoju kraju,
- rozwój metod systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, ze szczególnym uwzględnieniem oceny i ograniczania ryzyka zawodowego przeznaczonych do wdrażania w przedsiębiorstwach (w tym małych i średnich)
i innych organizacjach,
- poszerzenie stanu wiedzy o przyczynach i skutkach wypadków przy pracy i chorób związanych z pracą oraz o opłacalności ekonomicznej działań prewencyjnych na poziomie państwa i przedsiębiorstwa,
- kształtowanie kultury bezpieczeństwa wśród pracodawców i pracobiorców przez rozwój systemu edukacji i informacji społeczeństwa.
IV. TEMATYKA PROGRAMU
Tematykę ustaloną w programie realizowano przez podjęcie zadań w zakresie służb państwowych (część A) oraz badań naukowych i prac rozwojowych (część B).
Część A. Program realizacji zadań w zakresie służb państwowych
Zadania o charakterze służb państwowych (
136) realizowano w ramach 8 grup tematycznych:
| Grupa 01 | Ustalanie normatywów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy |
| Grupa 02 | Rozwój i utrzymanie kompetencji jednostki notyfikowanej do oceny zgodności wyrobów w zakresie bezpieczeństwa, ergonomii i higieny pracy |
| Grupa 03 | Rozwój systemu badań, maszyn, narzędzi oraz środków ochrony indywidualnej i zbiorowej |
| Grupa 04 | Rozwój metod i narzędzi do zapobiegania i ograniczania ryzyka zawodowego w środowisku pracy |
| Grupa 05 | Doskonalenie systemu promocji i informacji w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy |
| Grupa 06 | Rozwój systemu edukacji, szkoleń i certyfikacji kompetencji w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy |
| Grupa 07 | Doskonalenie systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy |
| Grupa 08 | Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i zawodowemu oraz zapewnienie bezpieczeństwa pracy osób starszych i niepełnosprawnych |
B) Program realizacji badań naukowych i prac rozwojowych
Program badań naukowych i prac rozwojowych w postaci pakietu
75 projektów badawczych realizowano w ramach następujących 5 przedsięwzięć:
| Przedsięwzięcie 1 | Efektywne metody zarządzania kształtowaniem środowiska pracy z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii |
| Przedsięwzięcie 2 | Zintegrowana ocena zagrożeń czynnikami chemicznymi i fizycznymi w środowisku pracy w aspekcie ograniczania ryzyka zawodowego |
| Przedsięwzięcie 3 | Nowe materiały i rozwiązania środków ochrony indywidualnej w środowisku pracy |
| Przedsięwzięcie 4 | Badanie mechanizmów i opracowanie metod zapobiegania rozwojowi sytuacji wypadkowych |
| Przedsięwzięcie 5 | Doskonalenie systemów profilaktyki dla zapewnienia bezpieczeństwa pracy w odniesieniu do zagrożeń wystąpieniem poważnej awarii oraz atmosfery wybuchowej |
Program wieloletni „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” jest ukierunkowany na zastosowanie jego wyników w praktyce, zgodnie z potrzebami państwa i polskiej gospodarki (w tym sektora małych i średnich przedsiębiorstw) i
przyczynia się do zapewnienia odpowiednich standardów bezpieczeństwa i warunków pracy, a także zrównoważonego i długofalowego wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, innowacyjności polskiej gospodarki oraz poprawy jakości pracy.
V. WYKONAWCY PROGRAMU
I etap programu realizowany był przez
16 jednostek naukowych - uczelnie wyższe, jednostki badawczo-rozwojowe, dzięki czemu następuje integracja potencjału naukowego w zakresie problematyki bezpieczeństwa, higieny i ergonomii.
Wykonawcy Programu:
• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie,
Wydział Inżynierii Mechanicznej
i Robotyki
• Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Zamiejscowy Wydział Kultury Fizycznej w Gorzowie
• Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Instytut Energii Atomowej w Warszawie
• Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie
• Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi
• Instytut Przemysłu Organicznego w Warszawie
• Instytut Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie
• Instytut Rozwoju Służb Społecznych w Warszawie
• Politechnika Gdańska, Wydział Elektrotechniki i Automatyki
• Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska
• Politechnika Warszawska
»
Wydział Inżynierii Materiałowej
»
Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych
»
Wydział Transportu
• Politechnika Poznańska, Wydział Budowy Maszyn i Zarządzania
• Przemysłowy Instytut Automatyki i Pomiarów w Warszawie
• Śląski Uniwersytet Medyczny, Katedra i Zakład Epidemiologii Wydziału Lekarskiego w Katowicach
• Warszawski Uniwersytet Medyczny,
»
Wydział Nauki o Zdrowiu, Klinika Neurologii
»
II Wydział Lekarski Z Odziałem Nauczania w Języku Angielskim oraz
Odziałem Fizjoterapii, Katedrę i Klinikę Okulistyki
»
I Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym, Katedrę i Klinikę
Chorób Wewnętrznych, Nadciśnienia Tętniczego i Angiologii
VI. WYNIKI
W wyniku programu uzyskano następujące efekty systemowe:
- podstawy zarówno do wdrażania nowych dyrektyw jak pola elektromagnetyczne, promieniowanie optyczne oraz do monitorowania stanu implementacji 30 dyrektyw już wdrożonych z dziedziny bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w tym 5 dyrektyw podstawowych
- rozwój krajowego systemu monitorowania stanu bezpieczeństwa i warunków pracy poprzez opracowanie:
- Projektów normatywów higienicznych (NDS, NDN, MDE) /44/
- Metod pomiaru środowiska, procedur analitycznych /43/
- Projektów norm /279
- Propozycji zmian w uregulowaniach prawnych /9/
- udoskonalenie systemu oceny zgodności z wymaganiami bezpieczeństwa, higieny pracy i ergonomii wyrobów, systemów zarządzania i kompetencji personelu poprzez:
- Budowę stanowisk i aparatury badawczej /50/
- Opracowanie procedur oceny zgodności /95/
- wspomaganie oceny ryzyka i zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy poprzez opracowanie:
- Narzędzi i programów komputerowych /33/
- Baz danych /11/
- Innych narzędzi (np. listy kontrolne, metody oceny ryzyka) /45/
- udoskonalenie rozwiązań i środków stosowanych w przedsiębiorstwach i innych organizacjach dla poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy obejmujące:
- Rozwiązania techniczne /41/
- Rozwiązania organizacyjne /12/
- Zalecenia, wytyczne, kryteria bezpieczeństwa i higieny pracy /116/
- transfer wiedzy na rzecz podniesienia świadomości w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy do przedsiębiorstw i innych organizacji obejmujący:
- Materiały informacyjne (w tym w wersji internetowej) /76/
- Materiały szkoleniowe /70/
- Wydawnictwa zwarte (np. monografie, poradniki) /92/
- Publikacje /562/
- Referaty /439/
- Serwisy internetowe /7/
- Liczbę użytkowników informacji internetowych 8,9 mln,
- Pobrane strony – 36,7 mln
- Seminaria, konferencje, warsztaty, szkolenia oraz targi /273/ - liczba przeszkolonych osób 6,5 tys.
- Konkursy /20/
- Kampanie informacyjne /5/ - liczba uczestników działań kampanii 5,8 tys.
Realizacja zadań określonych w programie i
wdrożenie ich wyników przynosi i będzie przynosić korzyści ekonomiczne zarówno
w skali makro- jak i mikroekonomicznej.
W skali makroekonomicznej korzyści te będą związane głównie ze zmniejszeniem wydatków
ZUS na świadczenia spowodowane niewłaściwymi warunkami pracy (np. renty, jednorazowe odszkodowania, zasiłki chorobowe, świadczenia rehabilitacyjne), co jednocześnie wpłynie na zmniejszenia obciążenia tymi wydatkami budżetu państwa.
W skali mikroekonomicznej korzyści powinny dotyczyć głównie
zmniejszenia ogólnych kosztów funkcjonowania przedsiębiorstw w wyniku poprawy warunków pracy, co może również wpłynąć na obniżenie
dla przedsiębiorstw wielkości składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Poprawa warunków pracy w przedsiębiorstwach może także wpłynąć, m.in. na zwiększenie wydajności pracy, poprawę jakości wyrobów i usług oraz zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw.
Prace dotyczące
praktycznego wykorzystania wyników projektów badawczych rozwojowych oraz zadań służb państwowych prowadzone są przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i głównego koordynatora programu we współpracy z organami administracji państwowej oraz organami nadzoru i kontroli, organizacjami i partnerami społecznymi.
Wykorzystanie i upowszechnianie wyników programu zostało podjęte już w trakcie jego realizacji,
obejmując także okres 5 lat po jego zakończeniu, tj. do 2015 roku. Zakłada się, że wykorzystanie i upowszechnianie w tym okresie powinno
przyczynić się do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w miejscu pracy dla ok. 30% pracujących w warunkach narażenia na te czynniki. Ponadto w okresie tym powinno dojść do obniżenia wskaźnika chorób zawodowych oraz
zahamowania tendencji wzrostowej liczby wypadków przy pracy, w tym szczególnie ciężkich i śmiertelnych.
Odbiorcy wyników programu: administracja państwowa, pracodawcy, pracownicy, służby bhp, eksperci, instytucje nadzoru, pracownicy laboratoriów ochrony środowiska, pracownicy firm świadczących usługi z zakresu BHP, pracownicy służb mundurowych - straży pożarnej, wojska, studenci, młodzież szkolna, dzieci.
