„Człowiek w środowisku pracy może być narażony na oddziaływanie różnorodnych czynników zagrażających jego zdrowiu i życiu.
Z punktu widzenia ich oddziaływania na organizm człowieka czynniki te dzieli się na: niebezpieczne, szkodliwe lub uciążliwe.
Zależnie od stężenia lub natężenia, czynniki uciążliwe mogą stać się szkodliwymi (zagrażającymi zdrowiu) lub niebezpiecznymi (zagrażającymi życiu).
W aspekcie ich natury, czynniki środowiska pracy dzieli się, zgodnie z obowiązującą w normach klasyfikacją, na czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne.
Praca w warunkach ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka, a prawdopodobieństwo i zakres wystąpienia tych następstw określa się jako ryzyko zawodowe…” [„Ocena ryzyka zawodowego” – podstawy metodyczne, pod redakcją W. M. Zawieski]
Ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą, wynika więc z narażenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących na stanowisku pracy.
Czynnik niebezpieczny to czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia śmiertelnego.
Czynnik szkodliwy oznacza czynnik, którego oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka.
Czynnik uciążliwy nie stanowi wprawdzie zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, lecz utrudnia pracę lub przyczynia się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania pracy lub innej działalności bądź wpływa na zmniejszenie wydajności.
W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym, a szkodliwy - niebezpiecznym.
Wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem pojazdu ciężkiego oraz z jego obsługą techniczną wiąże się z narażeniem kierowców na oddziaływanie większości powyższych czynników, stwarzających potencjalne możliwości występowania wypadków przy pracy i wymaga zachowywania, na co dzień szczególnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, regulowanych na ogół stosownymi aktami prawnymi.
Do czynników niebezpiecznych powodujących u kierowców natychmiastowe urazy, należą przede wszystkim
czynniki mechaniczne, takie jak:
- ruchome elementy obsługiwanych pojazdów, a w szczególności wirujące części silnika lub ruchome elementy podzespołów napędowych pojazdów ciężarowych,
- przemieszczające się inne środki transportowe po placu postojowym lub manewrowym (np.: wózki podnośnikowe z ręcznym lub mechanicznym podnoszeniem, żurawie samochodowe samojezdne lub montowane na pojeździe, inne pojazdy ciężarowe, itp.),
- ostre, wystające i chropowate elementy pojazdów (np.: elementy nadwozia i podwozia samochodów, elementy maszyn stosowanych do załadunku lub rozładunku towarów) oraz narzędzi ręcznych,
- spadające elementy lub ładunki z pojazdów (np.: podczas ich załadunku lub rozładunku, kontroli stanu technicznego silnika),
- śliskie, nierówne powierzchnie (np.: ramp, miejsc postojowych, manewrowych lub załadowczo-rozładowczych),
- ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy), np.: wejścia na skrzynię pojazdu i do kabiny pojazdu ciężarowego,
- położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości wejścia na skrzynię oraz w zagłębieniach, np.: w kanale),
- substancje żrące (np.: przewożenie materiałów niebezpiecznych).
Do czynników niebezpiecznych należy również zaliczyć wybuch i pożar (silnika lub przewożonego materiału łatwopalnego).
Do
szkodliwych czynników fizycznych, które mogą występować przy obsłudze samochodu ciężarowego lub podczas jego prowadzenia należą:
- hałas (emitowany przez pracujący silnik, źle zabezpieczony ładunek na skrzyni ładunkowej pojazdu lub używane urządzenia i narzędzia) obniża komfort jazdy oraz utrudnia identyfikację dźwięków zewnętrznych i wewnętrznych, które stanowią dla kierowy źródło informacji lub ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem, np.: sygnały pojazdów uprzywilejowanych, przemieszczenie się ładunku, niewłaściwe działanie mechanizmów pojazdu;
- mikroklimat (głównie wysoka lub niska temperatura otoczenia lub w kabinie kierowcy oraz wysoka wilgotność powietrza), powoduje obniżenie komfortu jazdy, złe samopoczucie kierowcy oraz zmniejszenie zdolności wykonywanej pracy;
- drgania (występujące podczas jazdy pojazdem po drogach miejskich) ujemnie wpływają na samopoczucie kierowcy, zmniejszają zdolność wykonywania pracy, a nawet mogą wpływać na pogorszenie zdrowia kierowcy;
Do szkodliwych czynników chemicznych występujących przy obsłudze samochodu ciężarowego można zaliczyć, np.: płyny eksploatacyjne, olej, paliwo, rozpuszczalniki (benzyna, benzen, toluen, ksylen, itp.) oraz inne czynniki związane z myciem, z woskowaniem oraz z suszeniem pojazdów.
W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia i środowiska pracy (Dz. U. 2002, nr 217, poz. 1833 ze zm. Dz. U. z 2005 r., nr 212, poz. 1769) określono wartości
najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (NDS i NDN). Wartości te są obowiązujące dla ogółu pracowników, jeśli inne szczegółowe przepisy nie określają wartości mniejszych.
Wartości NDS i NDN są podstawą do realizowania planowej działalności profilaktycznej przez pracodawców. Pracodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia oraz udostępnienia ich wyników pracownikom.
Pomiary czynników chemicznych i fizycznych wykonują laboratoria:
- Inspekcji Sanitarnej
- Jednostek badawczo-rozwojowych w dziedzinie medycyny pracy Centralnego Instytutu Ochrony Pracy
Laboratoria akredytowane zgodnie z przepisami o badaniach i certyfikacji lub upoważnione przez wojewódzkiego inspektora sanitarnego.
Podczas obsługi lub prowadzenia pojazdu mogą występować również niekorzystnie wpływające na kierowcę
czynniki uciążliwe, które mogą zaistnieć z powodu:
- wielogodzinnej pracy w kabinie pojazdu niedostosowanej do cech fizycznych i psychicznych kierowców,
- podnoszenia, przenoszenia i przesuwania ciężkich towarów na skrzyni ładunkowej pojazdu lub w miejscu ich składowania (np.: na hali magazynowej) podczas prac załadunkowo-rozładunkowych,
- stresu wywołanego pośpiechem w pracy tak, aby dostarczyć towar na czas pod wskazany adres.
Kierowca samochodu ciężarowego znajdujący się w kabinie podczas wykonywanych prac narażony jest na działanie zagrożeń związanych z wystąpieniem czynnika uciążliwego, jakim jest
niedostateczne dostosowanie kabiny pracy kierowcy do cech fizycznych i psychicznych człowieka mowa jest tu o złych warunkach ergonomicznych panujących w kabinie, które, będąc miejscem pracy kierowcy, nie zapewniają dogodnych warunków do kierowania samochodem, co sprzyja szybszemu zmęczeniu fizycznemu i psychicznemu kierowców, a w konsekwencji prowadzi do powstawania wypadków, co prowadzi do zmniejszenia bezpieczeństwa w transporcie drogowym przewozu towarów. O komforcie pracy kierowcy mogą decydować następujące czynniki, np.:
- łatwość wsiadania i wysiadania do\z kabiny pojazdu;
- odpowiednia przestrzeń do wykonywania czynności kierowania pojazdem, możliwości zajęcia wygodnej pozycji, możliwości odpoczynku;
- łatwe, wygodne i prawidłowe posługiwanie się urządzeniami do kierowania, hamowania, sygnalizacji i oświetlenia drogi z równoczesną jej obserwacją;
- zapewnienia czytelnych i jednoznacznych informacji o funkcjonowaniu mechanizmów i podzespołów samochodu oraz dobrej widoczności z samochodu;
- przyjazne warunki środowiskowe;
- oświetlenie wnętrza i tablicy rozdzielczej;
- przyjemne materiały i kolorystyka;
Podnoszenie, przesuwanie lub przenoszenie towarów jest dość często wykonywaną czynnością przez kierowców samochodów ciężarowych podczas załadunku lub rozładunku przewożonego towaru. Wykonywanie tych czynności podczas każdego przejazdu z towarem może prowadzić do:
- nadmiernego zmęczenia fizycznego, a co za tym idzie spowolnienia reakcji na oddziaływanie bodźców zewnętrznych (ruch pojazdów na drodze, sygnałów dźwiękowych i świetlnych) czy też zaśnięciem podczas prowadzenia pojazdu,
- przeciążenia mięśni, stawów, a przede wszystkim kręgosłupa.
Skutkiem zaistnienia ww. czynników w miejscu pracy może być: wycieńczenie organizmu, zmniejszenie wydolności fizycznej, zwiększenia podatności na wypadki, powstawania urazów ścięgien i kręgosłupa. Środkiem prowadzącym do zapobiegania niekorzystnym skutkom jest przestrzeganie rozporządzenia związanego z transportem ręcznym, w którym mowa jest, iż:
- w razie konieczności podnoszenia przedmiotu trzymanego w odległości większej niż 30 cm od tułowia, należy zmniejszyć o połowę dopuszczalną masę przedmiotu przypadającą na jednego pracownika lub zapewnić wykonywanie tych czynności przez co najmniej dwóch pracowników.
- niedopuszczalne jest ręczne przenoszenie przedmiotów o masie przekraczającej 30 kg na wysokość powyżej 4 m lub na odległość przekraczającą 25 m
- podczas oburęcznego przemieszczania przedmiotów siła użyta przez pracownika niezbędna do zapoczątkowania ruchu przedmiotu nie może przekraczać wartości:
- 300N - przy pchaniu,
- 250N - przy ciągnięciu.
- ręczne przetaczanie przedmiotów o kształtach okrągłych (np. beczek, rur o dużych średnicach) jest dopuszczalne pod warunkiem spełnienia następujących wymagań:
- masa przedmiotów przetaczanych po terenie poziomym nie może przekraczać 300 kg na jednego pracownika,
- masa przedmiotów wtaczanych na pochylnie przez jednego pracownika nie może przekraczać 50 kg,
- przenoszenie przedmiotów, których długość przekracza 4 m i masa 30 kg, powinno odbywać się zespołowo, pod warunkiem, aby na jednego pracownika przypadała masa nie przekraczająca:
- 25 kg – przy pracy stałej,
- 42 kg – przy pracy dorywczej,
- niedopuszczalne jest zespołowe przemieszczanie przedmiotów o masie przekraczającej 500 kg.
Ponadto dobrym sposobem w zapobieganiu przedstawionym skutkom jest określanie prawidłowego sposobu podnoszenia, przenoszenia i przesuwania towarów na skrzyniach samochodowych lub w miejscach ich składowania oraz prowadzanie odpowiednich szkoleń dla kierowców w zakresie bezpiecznej techniki dźwigania. Należy dążyć do ograniczenia i eliminowania ręcznego przenoszenia towarów, np. poprzez stosowanie urządzeń transportowych (tj.: wózków podnośnikowych jezdniowych, podnośników taśmowych, żurawi samochodowych samojezdnych lub montowanych na pojeździe, itp.).
Stres może powodować zmęczenie i zmniejszenie wydolności umysłowej i psychicznej, zmniejszenie odporności na choroby, zmniejszenie sprawności wzroku, słuchu oraz precyzji czynności manualnych. W konsekwencji prowadzi do zwiększenia ilości błędów popełnianych podczas przewozu towarów, mylnych decyzji, złej oceny stanu bezpieczeństwa mocowania ładunków na skrzyni załadunkowej pojazdu oraz braku motywacji do pracy. Przyczyny powstawania stresu to: zła organizacja pracy, zbyt szybkie i wymuszone tempo pracy, zwłaszcza podczas monotonnej drogi, zbyt duża ilość pracy oraz złe stosunki międzyludzkie.
Środki prowadzące do zmniejszenia stresu w pracy to: stałe doskonalenie organizacji pracy, włączanie pracowników do optymalizacji własnych stanowisk pracy, wyrabianie postawy zaangażowania i pozytywnych motywacji do pracy, umiejętności pracy zespołowej oraz podnoszenie kwalifikacji kierowców, pracowników
i kierowników w zakresie metod kształtowania stosunków międzyludzkich.
Efektem zmęczenia i senności wśród kierowców jest zmniejszenie ich czujności podczas prowadzenia pojazdu, gdzie konieczność stałego utrzymywania czujności przez kierowcę, jest bardzo ważnym elementem bezpieczeństwa podczas prowadzenia pojazdu. Na stan zmęczenia i senność kierowcy mogą wpływać m.in. wiek, kondycję fizyczną i zdrowotną, czas prowadzenia pojazdu, liczba godzin snu poprzedzającego jazdę samochodem, a ponadto łączne działanie fizycznych czynników środowiska pracy, jakimi są przede wszystkim: drgania mechaniczne ogólne i miejscowe, hałas i infradźwięki, zmieniające się parametry mikroklimatu w kabinie oraz stresu związanego z wykonywaną pracą. Stan zmęczenia u kierowcy możemy scharakteryzować następującymi objawami, a mianowicie: zmęczeniem fizycznym, rozluźnieniem, drażliwością, brakiem energii, ociężałością myślenia, brakiem koncentracji (nieobecnością myślami), bólem głowy, bólem krzyża (lumbago), zmęczeniem oczu, nudnościami, sztywnością ramion, drżeniem rąk i nóg, potrzebą (chęć) przyjęcia pozycji leżącej oraz zasypianiem w każdej pozycji.
Środki prowadzące do zmniejszenia stanu zmęczenia i senności w pracy to przede wszystkim stałe doskonalenie organizacji pracy i kształtowanie świadomości kierowców w tym zakresie oraz stosowanie się przez kierowców do opracowanych w tym celu akt prawnych, które w sposób bardzo szczegółowy opisują maksymalne okresy prowadzenia pojazdów przez kierowców oraz wymagane minimalne okresy odpoczynków i przerw w czasie. Stosowanie tych przepisów ma na celu również wyeliminowanie nieuczciwej konkurencji, która poprzez nadmierne eksploatowanie zatrudnionych kierowców zmniejsza koszty przewozu ładunków, ale powoduje wzrost ryzyka wypadków drogowych z powodu zmęczenia kierowców.
Zamieszczone w niniejszym dziale informacje i listy kontrolne, mają za zadanie ułatwić identyfikację zagrożeń w związku z występowaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych, a także przedsięwziąć odpowiednie środki zaradcze, poprawiające stan bezpieczeństwa i higieny na stanowiskach pracy.
