Struktura

W celu sprawnego działania PZA w ZZR i ZDR zadania, uprawnienia i odpowiedzialność (elementy SZB) powinny być określone i właściwie opisane, przedstawione i zakomunikowane osobom odpowiedzialnym za ich realizację oraz osobom sprawującym nadzór nad ich realizacją. Wszystkie te działania muszą być udokumentowane i potwierdzone.

Zadania i obowiązki powinny być okresowo weryfikowane. Zakres obowiązków i uprawnienia powinny być sformułowane zrozumiale i jednoznacznie.

Każdy pracownik zatrudniony w ZZR lub ZDR powinien być odpowiedzialny za bezpieczeństwo i wykonywać swoje obowiązki stosownie do swojej funkcji. Każdy pracownik powinien być świadomy odpowiedzialności za bezpieczeństwo własne, współpracowników i osób trzecich. Powinien być świadomy, że jego działanie ma znaczący wpływ na bezpieczeństwo i prawidłową pracę instalacji (zakładu).

Prowadzący ZZR i ZDR powinni ustalić strukturę i hierarchię podejmowania decyzji. Musi też on zadbać o to, aby wiedza, kwalifikacje i kompetencje pracownika były wystarczające do podejmowania i wykonywania nałożonych zadań i obowiązków.

W ZZR i ZDR powinny być ustalone procedury wyboru kontrahentów i podwykonawców współpracujących z zakładem.

Szkolenie

Pracownicy zatrudnieni w ZZR i ZDR powinni być szkoleni w zakresie potrzebnym do realizacji zadań. Uzyskana wiedza powinna umożliwić kompetentne i bezpieczne wykonywanie zadań.

Każda grupa pracowników powinna mieć określone kompetencje oraz zakres działań, jakie może wykonywać. Podobnie, każdemu stanowisku należy przypisać obszar działań.

Przy doborze pracowników i rekrutacji nowych pracowników zaleca się brać pod uwagę ich kompetencje i posiadaną wiedzę w zakresie podejmowanych zadań.

Wszyscy pracownicy powinni być szkoleni w zakresie niezbędnym do wykonywania nałożonych zadań. Zakres szkoleń powinien być ustalany i dostosowywany do posiadanej wiedzy i poziomu uczestników szkolenia. Szkolenia powinny kończyć się sprawdzianem wiedzy i umiejętności uzyskanych w czasie szkolenia. Uzyskany nowy zakres kompetencji powinien być udokumentowany. Należy opracować i utrzymywać procedury identyfikacji potrzeb i zakresu szkoleń.

Programy szkoleń należy ustalać tak, aby uwzględniały one potrzeby poszczególnych grup pracowników, zawierały niezbędne i podstawowe informacje z zakresu:

przepisów i zasad dotyczących bezpiecznej pracy w ZZR i ZDR,
stosowanych technologii, materiałów i związanych z tym zagrożeń,
konsekwencji wynikających z niestosowania się do zasad bezpiecznej pracy,
postępowania w przypadku zaistnienia awarii.

Skuteczność szkoleń jak i ich poziom powinny być oceniane i dokumentowane. Przy ustalaniu programów szkoleń należy uwzględnić ocenę szkoleń już odbytych. Programy szkoleń i materiały szkoleniowe powinny być sprawdzane, co do zgodności z obowiązującymi przepisami prawnymi, ogólnymi zasadami bezpiecznej pracy, najnowszą wiedzą z zakresu stosowanych procesów, technologią stosowanych zabezpieczeń, postępowaniem w sytuacjach awaryjnych oraz wymaganiami wewnętrznymi ZZR i ZDR.

W razie korzystania z zewnętrznych usług szkoleniowych należy poszukiwać firm, które posiadają certyfikat lub są znane i zdobyły dobrą renomę w zakresie wykonywanych usług.

Pracownicy firm usługowych, podwykonawców, firm transportowych i innych jednostek wykonujących prace na rzecz ZZR lub ZDR i na terenie ZZR lub ZDR, powinni być szkoleni w zakresie niezbędnym do wykonywania zleconych zadań zgodnie z wymogami i zasadami bezpieczeństwa. Wiedza tych pracowników powinna być sprawdzana, dokumentowana i podlegać okresowej kontroli. Programy szkoleń personelu firm pracujących na rzecz ZZR lub ZDR powinny być znane i zatwierdzane przez ZZR lub ZDR.

Komunikacja

Komunikowanie w ZZR i ZDR jest ważną i istotną częścią PZA oraz SZB i obejmuje:

przekazywanie informacji wewnątrz zakładu,
przekazywanie informacji z zewnątrz zakładu,
pozyskiwanie informacji na zewnątrz zakładu.

Należy rozróżnić tu dwa rodzaje komunikacji przebiegającej w ZZR i ZDR:

komunikacja w razie poważnej awarii przemysłowej,
komunikacja podczas normalnej pracy instalacji.

Zakład powinien mieć ustaloną procedurę przekazywania informacji o zaistniałej poważnej awarii przemysłowej odpowiednim władzom lokalnym, komendom Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

W przypadku zaistnienia poważnej awarii przemysłowej wymagany jest szybki przepływ informacji. Powinny być ustalone priorytety przepływu informacji. Wskazane jest, aby istniały oddzielne kanały telekomunikacyjne dla przekazywania istotnych i ważnych informacji dotyczących zaistniałej awarii. Należy opracować i wdrożyć do zastosowania sposoby szybkiego informowania pracowników ZZR lub ZDR oraz klientów i kontrahentów, znajdujących się na terenie zakładu, o zaistniałej awarii, jej przebiegu i skutkach oraz o sposobach postępowania.

Organizacja komunikacji w normalnych warunkach pracy ZZR i ZDR powinna zapewnić sprawny przebieg informacji między komórkami realizującymi zadania PZA. Informacje powinny być jasne i zrozumiałe. Powinien być znany nadawca informacji, jak i jej odbiorca, tak, aby informacja mogła być zweryfikowana. Przebieg informacji we wszystkich kierunkach musi mieć jednakową ważność. Wszystkie informacje powinny być przedstawione w jednakowej formie.

ZZR i ZDR muszą mieć opracowane procedury komunikowania się z jednostkami wykonującymi usługi na ich rzecz. Procedura powinna zawierać elementy dotyczące następujących kwestii:

kto i kiedy podejmuje działania na terenie ZZR lub ZDR,
sposób przekazania instalacji (terenu),
sposób odbioru instalacji (terenu),
rejestr osób przebywających na instalacji (terenie),
wykaz zagrożeń,
informacje na temat postępowania w razie awarii,
stosowane i niezbędne ochrony osobiste,
sposoby wykonywania robót na instalacji (terenie),
zasady monitorowania działań wykonawcy.

Sterowanie działaniami związanymi z zagrożeniami poważną awarią

Zakłady kategorii ZZR i ZDR powinny opracować i wdrożyć procedury sterowania instalacjami i pracami związanymi ze znaczącymi zagrożeniami wystąpienia poważnej awarii przemysłowej.

Procedury te odnoszą się nie tylko do działań załogi ZZR lub ZDR na terenie zakładu, ale powinny mieć także zastosowanie do działań jednostek zewnętrznych, wykonujących usługi na rzecz ZZR lub ZDR.

Gotowość reagowania na awarie

ZZR i ZDR powinny opracować i utrzymywać procedury postępowania (plany operacyjno-ratownicze, plany działań) na wypadek poważnej awarii przemysłowej. Procedury powinny obejmować:

postępowanie alarmowe i tryb zawiadamiania,
tryb przejmowania kierownictwa (dowodzenia) akcją ratunkową,
prawa i obowiązki kierującego akcją ratunkowa,
schemat kierowania (dowodzenia) działaniami operacyjno–ratowniczymi,
instrukcje postępowania zespołów ratowniczych,
plany operacyjno–ratownicze na wypadek poważnej awarii przemysłowej lub klęski żywiołowej,
plany ewakuacji zakładu oraz plany powiadamiania o poważnej awarii przemysłowej odpowiednich władz lokalnych, komendy Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Jak wiadomo, zgodnie z artykułem 261 ustawy Prawo ochrony środowiska ZDR mają obowiązek opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratunkowego, który stanowi odrębny dokument systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym. Wymagania dotyczące tych planów ustalono w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej z 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze (DzU nr 131, poz. 1219 z późn. zmianami).

Z tego względu w zakładach kategorii ZDR w ramach PZA powinny być określone zasady ograniczenia i eliminacji skutków awarii, które następnie zostaną szczegółowo opisane w wewnętrznym planie operacyjno ratowniczym i będą pomocne przy jego opracowaniu.

W świetle tych przepisów zakłady kategorii ZZR nie są zobowiązane do opracowywania wewnętrznych planów operacyjno ratowniczych, zgodnie z wymaganiami cytowanego wyżej rozporządzenia MGPiPS z 2003 r. (DzU nr 131, poz. 1219 z późn. zmianami).

Nie oznacza to jednak, że te zakłady są zwolnione z obowiązku opracowania zasad postępowania mających na celu ograniczenie skutków awarii oraz przygotowanie w tym celu odpowiednich rozwiązań i, jeśli to możliwe, odpowiednich sił i środków.

Wymóg opracowania takich planów postępowania na wypadek awarii zawarto w ustawie Prawo ochrony środowiska w przepisach dotyczących PZA, to jest w art. 251 ust. 2 punkty 2 i 3 (co zostało przedyskutowane wcześniej). Oznacza to, że w przypadku ZZR, dokumentacja PZA powinna zawierać wszystkie niezbędne plany i narzędzia dotyczące postępowania na wypadek awarii. Mogą to być:

mapy zakładu i jego otoczenia z zaznaczonymi instalacjami, studzienkami kanalizacyjnymi, studzienkami energetycznymi i telekomunikacyjnymi, ciekami wodnymi, budynkami użyteczności publicznej itp.
plany działań na wypadek poważnej awarii przemysłowej lub klęski żywiołowej,
plany ewakuacji zakładu oraz plany powiadamiania o poważnej awarii przemysłowej odpowiednich władz lokalnych, komendy Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.

Osoby odpowiedzialne za prowadzenie akcji ratunkowej powinny być zaznajomione z powyższymi dokumentami i znać je szczegółach. Powinny być one gotowe do natychmiastowego przejęcia kierownictwa akcji ratunkowej. Osoba kierująca powinna być kompetentna, o szerokiej wiedzy z zakresu stosowanych technologii i urządzeń.

Osoba przewidziana do kierowania akcją ratowniczą powinna zapoznawać się z opisami awarii zaistniałych we własnym ZZR lub ZDR, analizować awarie w innych zakładach oraz analizować scenariusze możliwych awarii i przewidywane akcje ratunkowe.

ZZR i ZDR powinny zapewnić dostateczną ilość sprzętu, ekwipunku ratowniczego i środków ochron osobistych.

Dokumentacja i zapisy PZA oraz SZB

Dokumentacja

Dokumentacja PZA i SZB oraz zapisy obejmujące PZA i system bezpieczeństwa powinny być jasne, zrozumiałe i przejrzyste.

Dokumentacja PZA i SZB powinna ukazywać wzajemne powiązania między poszczególnymi elementami systemu. Dokumentacja PZA i SZB może być zintegrowana z innymi systemami zarządzania, ale powinna być tak prowadzona, aby była czytelna i zrozumiała jako samodzielny materiał źródłowy. Zaleca się ustanowić hierarchię dokumentów oraz procedurę ich ustanawiania, wdrażania, aktualizacji i rozpowszechniania.

Każda dokumentacja PZA wraz z SZB powinna zawierać:

deklarację polityki PZA lub inny dokument deklarujący zobowiązanie prowadzącego zakład do prowadzenia działań zapewniających jak najwyższe bezpieczeństwo zakładu,
schemat organizacyjny ZZR lub ZDR,
procedury, zarządzenia wewnętrzne określające zasady postępowania, eksploatacji itp.,
instrukcje eksploatacji, wyłączeń itp.,
scenariusze
plany określające sposoby postępowania w celu określenia prawdopodobieństwa zagrożenia awarią,
zasad zapobiegania poważnym awariom przemysłowym,
zasady i scenariusze ograniczenia i usuwania skutków poważnej awarii przemysłowej,
procedurę analizy, oceny i doskonalenia PZA i SZB.

Dokumentacja powinna być uporządkowana i datowana. Każda zmiana wprowadzona do dokumentu powinna być czytelna oraz nie powinna utrudniać odczytania dokumentu i zrozumienia jego treści. Wprowadzenie zmiany powinno być datowane, a w razie istnienia kilku kopii dokumentu – zmiany powinny być wprowadzone we wszystkich kopiach jednocześnie. Nieaktualne dokumenty powinny być natychmiast wycofywane ze wszystkich miejsc, gdzie były udostępniane. Wycofane dokumenty powinny być archiwizowane.

Dokumenty powinny być identyfikowalne z odpowiednią jednostką organizacyjną zakładu, działalnością i osobą (zespołem ludzi).
Dokumenty powinny być poddawane okresowym przeglądom i w razie potrzeby (nieczytelne, zniszczone, wprowadzono dużą ilość poprawek) powinny być tworzone nowe kopie, uwzględniające wprowadzone poprawki. Dokumenty przed ich rozpowszechnieniem powinny być sprawdzane przez kompetentne i uprawnione osoby. Dokument nabiera ważności z dniem podpisania przez prowadzącego zakład, lub osobę upoważnioną.

Zapisy

Zakład powinien opracować i stosować zasady (procedurę) tworzenia, utrzymywania i dysponowania zapisami dotyczącymi PZA SZB. Zapisy winne być możliwe do zidentyfikowania czytelne, zrozumiałe. Zapisy powinny być przechowywane i utrzymywane, tak aby były dostępne upoważnionym osobom. Wszystkie zapisy związane z PZA oraz SZB powinny być katalogowane, datowane, zbierane i archiwowane oraz posiadać tytuł lub notę tematyczną. W razie konieczności nadania zapisom statusu dokumentu poufnego należy opracować procedurę postępowania z takimi dokumentami. Zapisy są dowodem istnienia i działania PZA oaz systemu bezpieczeństwa (SZB). Zapisy między innymi powinny dokumentować następujące elementy SZB:

informacje dotyczące zidentyfikowanych zagrożeń,
zapisy dotyczące oceny ryzyka poważną awarią przemysłową,
zapisy dotyczące realizacji celów ogólnych i szczegółowych, wytyczonych w PZA,
zapisy obejmujące wyniki inspekcji i kontroli zewnętrznych organów nadzoru,
zapisy dotyczące zaistniałych awarii i prawie awarii,
zapisy dotyczące szkoleń z zakresu PZA,
zapisy wszelkich planów związanych z realizacją PZA,
audytów wewnętrznych PZA,
zapisy z przeglądów wykonywanych przez prowadzącego ZZR lub ZDR,
zapisy dotyczące jednostek zewnętrznych prowadzących prace w ZZR lub ZDR.