Relacje między RoB i PZA oraz SZB  

Niezwykle istotnym zagadnieniem jest relacja między {PZA + SZB} (jako całością) a raportem o bezpieczeństwie (RoB). W unijnym podejściu do przeciwdziałania zagrożeniom poważnymi awariami przemysłowymi ta relacja ma kluczowe znaczenie w odniesieniu do zakładów kategorii ZDR.

W przeciwieństwie do przepisów polskich Dyrektywa Seveso II wymaga (art. 7 oraz art. 9 punkt 1a) wdrożenia i ciągłej realizacji PZA oraz opracowania, wdrożenia i stałego funkcjonowania w zakładach kategorii ZDR (oraz w ZZR także) systemu bezpieczeństwa (SZB) związanego z PZA.

Raport o bezpieczeństwie jest de facto rodzajem sprawozdania, w którym zawarte są m.in. wymagane informacje o zakładzie, instalacjach, technologiach, substancjach niebezpiecznych i inne. RoB powinien zawierać m.in. ocenę ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, identyfikację źródeł zagrożeń, opis scenariuszy zdarzeń awaryjnych, ocenę potencjalnych skutków awarii. Wymagania UE oraz wymagania przepisów polskich, dotyczące tych elementów raportu o bezpieczeństwie, są podobne.

Raport o bezpieczeństwie powinien zawierać także informacje o zastosowanych rozwiązaniach w zakresie bezpieczeństwa, w tym opis technicznych, organizacyjnych i proce-duralnych środków zapobiegania poważnym awariom przemysłowym oraz minimalizacji ich skutków, a także informacje odnoszące się do wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego. Czyli – jeśli rozważyć dyskutowane sprawy wnikliwie – sprawozdanie z realizacji oraz udokumentowanie uzyskanych wyników {PZA + SZB}!

Na tej podstawie można sformułować kolejny bardzo ważny wniosek

Istotną część raportu o bezpieczeństwie powinien stanowić opis {PZA + SZB} oraz sprawozdanie z realizacji tego elementu systemu przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym, wraz z opisem wyników wdrożenia {PZA + SZB}.

Z powyższego stwierdzenia wynika w sposób oczywisty kolejny istotny wniosek, dotyczący wymagań odnoszących się do {PZA + SZB}:

Określona część wymagań dotyczących zawartości raportu o bezpieczeństwie równocześnie definiuje pośrednio wymagania odnoszące się do {PZA + SZB}.

Przepisy krajowe, tzn. zarówno Prawo ochrony środowiska, jak i rozporządzenie MGPiPS w sprawie raportów o bezpieczeństwie, nie formułują wyraźnego związku między {PZA + SZB} z jednej, a RoB – z drugiej strony. Jednakże zapewnienie w polskim systemie przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym właściwej z merytorycznego punktu widzenia oraz zgodnej z duchem wymagań UE współzależności między {PZA + SZB} a raportem o bezpieczeństwie jest niezbędne. Prawidłowa zależność powinna być następująca: najpierw opracowanie PZA i SZB, następnie ich wdrożenie, a po tym – opracowanie raportu o bezpieczeństwie, w którym zostaną m.in. udokumentowane rezultaty w zakresie zmniejszenia ryzyka poważnej awarii i przygotowania zakładu kategorii ZDR do ograniczania jej skutków, osiągnięte w wyniku wdrożenia PZA oraz SZB.

Określenie celów RoB w przepisach polskich jest w zasadzie zgodne z wymaganiami Dyrektywy Seveso II. Występują jednakże różnice, które mają nie tylko redakcyjny charakter. Dotyczą one punktów (1) i (2) zawartych w ramce zawierającej określenie celów RoB według przepisów polskich.

Otóż zgodnie z Dyrektywą Seveso II, w RoB ma być wykazane, że PZA została opracowana a odpowiedni system zarządzania bezpieczeństwem, mający na celu jej wdrożenie, został zastosowany w praktyce.

Czyli nie chodzi tu o stan gotowości, jak wynika z zapisów ustawy POŚ, lecz o potwierdzenie w RoB pełnego wdrożenia i funkcjonowania PZA i systemu bezpieczeństwa w zakładzie kategorii ZDR. Raport o bezpieczeństwie powinien więc zawierać sprawozdanie z realizacji PZA + SZB oraz udokumentowanie uzyskanych wyników w zakresie zapobiegania poważnym awariom i ograniczania ich potencjalnych skutków, tzn. zmniejszenia ich ryzyka.

Sformułowane powyżej uwagi dotyczące różnic wymagań w odniesieniu do raportów o bezpieczeństwie, zawartych w przepisach polskich oraz w przepisach UE, tzn. Dyrektywy Seveso II znajdują dobitne potwierdzenie w „Wytycznych dotyczących sporządzania raportu o bezpieczeństwie według wymogów dyrektywy 96/82/WE zmienionej przez dyrektywę 2003/105/WE (Seveso II)”, stanowiących dokonane za zgodą Komisji Europejskiej tłumaczenie oficjalnego dokumentu UE, zatytułowanego „Guidance on the Preparation of a Safety Report to Meet the Requirements of Directive 96/82/EC as Amended by Directive 2003/105/EC (Seveso II)”.

Należy sądzić, że w ramach doskonalenia przepisów polskich oraz ich pełnego dostosowywania do wymagań Unii Europejskiej zostaną wprowadzone zmiany, które usuną omawiane różnice. Zanim to nastąpi, wydaje się jednak celowe już obecnie podjęcie działań mających na celu zapewnienie w Polsce relacji między PZA i SZB w zakładach dużego ryzyka i zawartością RoB podobnych do tych, jakie obowiązują w UE. Ogólnie rzecz ujmując, autorzy niniejszej strony internetowej opowiadają się za możliwie pełnym zastosowaniem przez prowadzących zakłady kategorii ZDR w Polsce zasad i zaleceń zawartych w „Wytycznych” UE, przy sporządzaniu raportów o bezpieczeństwie oraz, w szczególności, przy opracowywaniu i rozwiązywaniu zagadnień stanowiących przedmiot RoB.

Takie podejście, mimo, że oznacza dalej idące, niż obecne wymagania polskich przepisów, nie jest sprzeczne z obowiązującymi aktualnie w Polsce przepisami dotyczącymi PZA, SZB oraz RoB. Z całą pewnością powinno się to przyczynić do osiągnięcia lepszych wyników w zakresie ograniczania ryzyka wystąpienia poważnych awarii w zakładach kategorii ZDR.

W kontekście omawianej problematyki warto także zwrócić uwagę na zamieszczony w dalszej części niniejszego opracowania, w rozdziale poświęconym zatwierdzaniu raportu o bezpieczeństwie przez kompetentne władze wybrany fragment brytyjskiego dokumentu „Poradnik oceny raportu bezpieczeństwa COMAH, część 2, rozdział 4: Polityka zapobiegania awariom i system zarządzania bezpieczeństwem”(*). Mimo, że przeznaczony jest on dla kompetentnych władz, dokonujących oceny RoB, może on posłużyć także jako zbiór zaleceń wspomagających osiągnięcie przez prowadzącego ZDR wyżej sformułowanych celów. Należy dodać, że ten dokument, podobnie, jak wiele innych publikacji brytyjskich zawierających interpretacje przepisów, zalecenia i wytyczne z zakresu przeciwdziałania poważnym awariom, doskonale odpowiada duchowi i literze przepisów Dyrektywy Seveso II.