Podstawą wykonywania procedury zgłoszenia są kryteria kwalifikacyjne. Dla prawidłowego, zgodnego z aktualnym stanem przepisów, wykonania procedury zaliczania (łącznie z procedurą sumowania) niezbędne jest uwzględnienie aktualnie obowiązujących klasyfikacji substancji i preparatów.

Należy tutaj podkreślić, że w ostatnich trzech latach nastąpiły istotne zmiany w tym obszarze regulacji prawnych:

• w roku 2006 zostało przyjęte rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (DzUrz UE L 396 z 30.12.2006, str. 1—794 (PL)) – rozporządzenie REACH, oraz
• w roku 2008 rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (DzUrz UE L 353 z 31.12.2008) – rozporządzenie GHS.

Przypomnijmy, że rozporządzenia UE obowiązują w państwach członkowskich, więc również w Polsce, wprost, tzn. nie wymagają wprowadzenia tych aktów prawych do prawodawstwa krajowego, a jedynie dostosowania przepisów krajowych, jeżeli pozostają one w sprzeczności z rozporządzeniami UE.

Oba rozporządzenia, zarówno REACH, jak i GHS wprowadziły nowe zasady dotyczące substancji niebezpiecznych, m.in. klasyfikacji, oznakowania, oraz unieważniły szereg przepisów UE w tej dziedzinie.

Należy zwrócić uwagę, że w związku z tymi aktami prawnymi UE uległy również zmianie (dostosowaniu do tych przepisów) polskie regulacje prawne: została przyjęta ustawa z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o substancjach i preparatach chemicznych oraz niektórych innych ustaw (DzU nr 20 poz. 106), w ślad za czym został opublikowany tekst jednolity ustawy o substancjach niebezpiecznych (Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o substancjach i preparatach chemicznych, DzU z 2009 nr 152, poz. 1222).

W związku z tym, w przypadku posługiwania się kryteriami kwalifikacyjnymi dla realizacji procedury zaliczania, należy posługiwać się aktualnie obowiązującą klasyfikacją substancji i preparatów chemicznych.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż wprowadzenie tych zmian spowodowało wiele problemów. Świadczą o tym również wyjaśnienia Biura ds. Substancji i Preparatów Chemicznych (pismo zamieszczone na oficjalnej stronie biura http://www.chemikalia.gov.pl/files/pismo_30_ATP_i_31_ATP.pdf):

„W związku z opublikowaniem w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej z dnia 31.12.2008 r. (L 353) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (zwanego dalej rozporządzeniem GHS), Biuro ds. Substancji i Preparatów Chemicznych informuje, że:

• art. 55 rozporządzenia GHS z dniem 20 stycznia 2009 r. uchylił załącznik I do dyrektywy 67/548/EWG (wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem). Od tej daty obowiązuje natomiast tabela 3.2 załącznika VI do rozporządzenia GHS. Nie powoduje to konieczności reklasyfikacji substancji, niekiedy może natomiast powodować konieczność zmiany klasyfikacji preparatów uzyskanej metodą obliczeniową (a co się z tym wiąże także zmiany oznakowania i aktualizacji kart charakterystyki), ponieważ w przypadku niektórych substancji usunięto specyficzne stężenia graniczne (np. podchloryn sodu),
• jednocześnie Komisja Europejska opublikowała dwie dyrektywy zawierające poprawki do załącznika I do dyrektywy 67/548/EWG (dyrektywę 2008/58/WE i dyrektywę 2009/2/WE). Poprawki te formalnie nie obowiązują, natomiast Komisja Europejska zamierza odpowiednim rozporządzeniem wprowadzić do tabeli 3.2 załącznika VI do rozporządzenia GHS identyczne poprawki,
• zalecamy jednakże, w ślad za zaleceniami Komisji Europejskiej, aby w przypadku substancji dodanych tymi dyrektywami do wykazu substancji niebezpiecznych, klasyfikować zarówno te substancje, jak i zawierające je preparaty, zgodnie z klasyfikacją podaną w tych dyrektywach. Będzie to ułatwienie dla przedsiębiorstw, ponieważ po opublikowaniu odpowiedniego rozporządzenia klasyfikacja ta stanie się klasyfikacją urzędową. Uwaga ta nie dotyczy substancji, których klasyfikacja została w tych poprawkach zmieniona”

Reasumując: aby prawidłowo dokonać klasyfikacji substancji niebezpiecznej należy skorzystać z tabeli 3.2 załącznika VI do rozporządzenia GHS (DzUrz UE L 353 z 31.12.2008). Jeżeli natomiast rozpatrywana substancja niebezpieczna nie znajduje się w tabeli tego rozporządzenia, właściwym będzie sprawdzenie, czy dana substancja nie została dodana do wykazu substancji niebezpiecznych wskutek zmian wprowadzonych dyrektywami 2008/58/WE (DzUrz UE L 246 z 15.9.2008) oraz 2009/2/WE (DzUrz UE L 11 z 16.1.2009).

Wpływ zmian klasyfikacji substancji niebezpiecznych na ocenę wielkości zagrożenia poważnymi awariami

Należy koniecznie zwracać uwagę na zmiany przepisów odnoszących się do klasyfikacji substancji niebezpiecznych. Przepisy te nie odnoszą się bezpośrednio do problematyki poważnych awarii, jednakże mają one istotne znaczenie dla tych zagadnień, i to w kilku aspektach. Przede wszystkim sprawa dotyczy procedury zaliczania zakładów do kategorii zakładów stwarzających zwiększone (ZZR) lub duże (ZDR) ryzyko wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, której podstawę stanowią kryteria kwalifikacyjne zawarte w rozporządzeniu MG z 2006 r. w sprawie kryteriów kwalifikacyjnych (DzU nr 30, poz. 208).

Prowadzone w UE stałe i szerokie badania skutkują lepszym rozpoznaniem właściwości licznych substancji chemicznych, coraz bardziej precyzyjną identyfikacją ich niebezpiecznych właściwości oraz oddziaływań na zdrowie człowieka i na środowisko, co stanowi podstawę zmian klasyfikacji substancji, wprowadzanych w UE oraz w Polsce. Szczególnie istotne zmiany klasyfikacji substancji i preparatów oraz rozwinięcie metod badania właściwości fizykochemicznych, toksyczności i ekotoksyczności substancji i preparatów nastąpiły w okresie ostatnich kilku lat.

Zmiany wprowadzane wcześniejszymi rozporządzeniami Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych, a obecnie rozporządzeniem GHS zawierają tak istotne zmiany, że niektóre ZZR, wyłącznie w wyniku uwzględnienia zmian klasyfikacji substancji, powinny zostać zaliczone do ZDR, a pewna liczba zakładów dotychczas niepodlegających pod przepisy o przeciwdziałaniu poważnym awariom przemysłowym powinny zostać zaliczona do kategorii ZZR.

Przykład: dość powszechnie używany bezwodnik kwasu chromowego (CrO3) posiada obecnie klasyfikację T+ (bardzo toksyczny), zamiast wcześniejszej (do 2005 r.) kategorii T (toksyczny), co oznacza, że wartości progowe Qx są 10. krotnie niższe (!) i wynoszą obecnie 5/20 t dla ZZR/ZDR odpowiednio, zamiast 50/200 t. Tego rodzaju istotne zmiany klasyfikacji substancji i odpowiednie zmiany wartości progowych mogą w znaczący sposób rzutować na wyniki procedury zaliczania zakładów do kategorii ZZR oraz ZDR.

Należy dodać, że zmiany klasyfikacji substancji niebezpiecznych, oprócz spowodowania zmian w odniesieniu do zaliczania zakładów do kategorii ZZR oraz ZDR, mogą w istotny sposób wpłynąć na ocenę wielkości skutków poważnych awarii, które w dużym stopniu zależą od rodzaju i natężenia niebezpiecznych właściwości substancji. Zmiany klasyfikacji substancji niebezpiecznych należy więc uwzględnić także w kontekście weryfikacji raportów o bezpieczeństwie oraz planów operacyjno-ratowniczych.