Bezpieczeństwo Pracy - Nauka i Praktyka 9/2013

W artykule zaprezentowano wyniki laboratoryjnych badań poza pasmowej czułości mierników elektromagnetycznego promieniowania radiofalowego, o pasmach pomiarowych z zakresu częstotliwości 1 kHz ÷ 38 GHz, na oddziaływanie sinusoidalnie zmiennego pola elektrycznego o częstotliwości przemysłowej 50 Hz i natężeniu z zakresu 5 ÷ 30 kV/m. Wyniki badań przeanalizowano w kontekście wymagań ochrony pracowników i ludności przed oddziaływaniem pól elektromagnetycznych oraz charakterystyki złożonych środowiskowych pól, jakie mogą występować w otoczeniu elektroenergetycznych linii przesyłowych wysokiego napięcia.
Stwierdzono, że oddziaływanie pól elektrycznych 50 Hz na mierniki radiofalowego pola elektromagnetycznego może w otoczeniu linii wysokiego napięcia spowodować nieuprawnione zidentyfikowanie radiofalowych pól elektrycznych i magnetycznych o natężeniach przekraczających dopuszczalne dla narażenia ludności. W pobliżu linii elektroenergetycznych wysokiego napięcia, lub w innych miejscach narażonych na silne pola elektryczne częstotliwości przemysłowej, konieczne jest używanie tylko mierników radio falowych o ustalonej czułości na pole elektryczne 50 Hz i rozważenie jej wpływu na wyniki pomiarów, biorąc pod uwagę poziom pola elektrycznego 50 Hz w poszczególnych miejscach.

Możliwości powrotu do pracy w polach elektromagnetycznych po implantacji stymulatora serca
Maria Tiikkaja, Maila Hietanen, Tommi Alanko, Harri Lindholm

Pole elektromagnetyczne wytwarzane przez systemy radiokomunikacyjne pracujące w Paśmie E (60-90 GHz)
Paweł Bieńkowski, Paweł Cała, Bartłomiej Zubrzak

W artykule przedstawiono wybrane aspekty związane z potrzebami i możliwościami pomiarowymi pól elektromagnetycznych pochodzących od urządzeń radiokomunikacyjnych pracujących w paśmie częstotliwości wysokich mikrofal (60-90 GHz). Rozwój technologiczny i bezustanne poszukiwanie bezprzewodowego medium transmisyjnego o dużej przepływności sprawił, że w konstrukcji linii radiowych zaczęto wykorzystywać częstotliwości z zakresów 71-76 GHz i 81-86 GHz (Pasmo E), które zapewniają pojemności znacznie większe niż tradycyjne rozwiązania. Na rodzimym rynku już pojawiają się dostawcy tego typu sprzętu, co wiąże się m.in. z potrzebą szacowania ekspozycji do celów bhp i ochrony środowiska. Jednocześnie brakuje przyrządów, których zakres pomiarowy pokrywałby zakres Pasma E.
W pracy dokonano przeglądu istniejących systemów radiokomunikacyjnych, anten wykorzystywanych przy budowie radiolinii oraz sposobów analizy rozkładu pola elektromagnetycznego w ich otoczeniu. Przedstawiono także wyniki badań własnych związanych z generacją wzorcowych pól elektromagnetycznych z Pasma E oraz analizą parametrów metrologicznych komercyjnych czujników pola pod kątem możliwości ich wykorzystania na częstotliwościach powyżej deklarowanego przez producentów pasma pracy.

Profilaktyka i ochrona zdrowia personelu wojskowego zatrudnionego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego w świetle najnowszych uregulowań prawnych resortu obrony narodowej
Elżbieta Sobiczewska, Wanda Stankiewicz, Jarosław Kieliszek

Pole elektromagnetyczne jest jednym z istotnych czynników występujących na stanowiskach pracy w jednostkach organizacyjnych resortu obrony narodowej. Specyfika pracy personelu wojskowego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego ze względu na rodzaj stosowanych urządzeń, często utrudnia zastosowanie krajowych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. W celu pełnej ochrony zdrowia personelu wojskowego i zapewnienia bezpieczeństwa pracy w Zakładzie Ochrony Mikrofalowej Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii opracowano projekt normy „Bezpieczeństwo i higiena pracy. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym. Profilaktyka i ochrona zdrowia personelu zatrudnionego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego od 0 Hz do 300 GHz”.
W artykule omówiono określone w normie wymagania dotyczące profilaktyki i ochrony zdrowia personelu wojskowego zatrudnionego w zasięgu promieniowania elektromagnetycznego, wymagania w zakresie oszacowania narażenia personelu na promieniowanie elektromagnetyczne według skali względnej dla potrzeb profilaktyki i ochrony zdrowia personelu, a także zasady postępowania w wydarzeniach wypadkowych związanych z promieniowaniem elektromagnetycznym.

Ocena poziomu pola elektrycznego od urządzeń pracujących w zakresie częstotliwości radiowych i ich wpływ na środowisko pracy
Halina Aniołczyk, Magda Mariańska

Na podstawie badań i pomiarów pola elektromagnetycznego wytwarzanego przez najczęściej spotykane urządzenia pracujące w zakresie częstotliwości 0,3 – 3000 MHz przedstawiono analizę poziomu natężeń składowej elektrycznej występującej w otoczeniu ponad 140 urządzeń i na stanowiskach pracowników. Analizowano również zasięgi stref ochronnych i krotność przekroczenia NDN. Wykazano, że istnieje duża grupa urządzeń, których stosowanie wymaga od pracodawców podjęcia skutecznych działań obniżających poziom ekspozycji na pola elektromagnetyczne. Do urządzeń tych należą aparaty elektrochirurgiczne (natężenie pola E do 1000 V/m przy urządzeniu, NDN przekroczony 1,3 krotnie na stanowisku pracownika), diatermie krótko- i mikrofalowe (odpowiednio: natężenie pola E do 1000 V/m, NDN przekroczony 11 krotnie) oraz zgrzewarki dielektryczne wysokiej częstotliwości (odpowiednio: natężenie pola E do 850 V/m, NDN przekroczony 12 krotnie). W opracowaniu zwrócono uwagę na istnienie dużej grupy urządzeń znajdujących się poza rejestrem inspekcji sanitarnej, stosowanych głównie w małych przedsiębiorstwach. Podkreślono fakt braku kontroli ekspozycji pracowników wykonujących prace remontowe i konserwacyjne w zasięgu występowania pola elektromagnetycznego, zatrudnianych na podstawie umów z firmami zewnętrznymi oraz na umowę zlecenie. Z uwagi na rozpoczęcie prac związanych z transpozycją dyrektywy „polowej” do przepisów krajowych rezultaty przedstawionej analizy mogą zostać praktycznie wykorzystane.

Ocena prądu dłoni u pracowników i pół elektromagnetycznych przy fizykoterapeutycznych diatermiach krótkofalowych
Krzysztof Gryz, Jolanta Karpowicz

W pracy scharakteryzowano zagrożenia elektromagnetyczne związane z obsługą fizykoterapeutycznych diatermii krótkofalowych. Wyniki badań wykonanych przy różnego typu 14 diatermiach z aplikatorami indukcyjnymi i 14 diatermiach z aplikatorami pojemnościowymi wskazują, że pola elektryczne i magnetyczne o częstotliwości 27 MHz o natężeniach ze strefy niebezpiecznej, tj. przekraczające granicę narażenia dopuszczalnego dla pracowników mogą występować w czasie typowych zabiegów w odległości: pole elektryczne (E > 200 V/m) - do 60 cm (mediana 45 cm), a pola magnetyczne (H >3 A/m) - do 25 cm (mediana 20 cm) od aplikatorów i zasilających je kabli. Dotykanie do aktywnych aplikatorów i zasilających je kabli powoduje w kończynie górnej przepływ prądu elektrycznego (prądu dłoni) o natężeniu przekraczającym wartość graniczną 40 mA (przy dotykaniu do kabli zasilających aplikatory pojemnościowe badanych urządzeń: maksimum 780 mA; mediana 305 mA; minimum 113 mA). Wyniki badań wskazują, że zarówno ocena pierwotnego pola elektromagnetycznego w otoczeniu aplikatorów (zgodnie z obowiązującymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy), jak i ocena zagrożeń związanych z prądami dłoni u narażonych pracowników (zgodnie z dyrektywą europejską 2013/35/UE), przemawiają za zakazem zbliżania się bezpośrednio do aktywnych aplikatorów i ich dotykania przez pracowników. Prezentowana ocena zagrożeń elektromagnetycznych nie dotyczy pacjentów poddawanych zabiegom z użyciem diatermii krótkofalowych.

Ekspozycja zawodowa na impulsowe pola elektromagnetyczne wytwarzane przez urządzenia techniki wojskowej
Jarosław Kieliszek, Paweł Sobiech, Wanda Stankiewicz

Eksploatacja urządzeń techniki wojskowej wiąże się w znacznym zakresie z koniecznością przebywania w polu elektromagnetycznym o wartościach stref ochronnych bezpieczeństwa i higieny pracy, ustanowionych w przepisach krajowych. Wartości natężeń pola elektromagnetycznego na stanowiskach pracowników, obsługujących te urządzenia, często przewyższają wartości występujące przy urządzeniach stosowanych w innych działach gospodarki. Polskie Normy tylko częściowo uwzględniają specyfikę urządzeń wojskowych. Ich bezpośrednie zastosowanie prowadzi w wielu wypadkach do niedoszacowania narażenia na pole elektromagnetyczne strefy bliskiej anten radarów. W pracy przedstawiono analizę wielkości natężeń pola elektrycznego występującego wokół urządzeń wytwarzających silne pola modulowane impulsowo. Na podstawie uzyskanych wyników badań dokonano analizy ekspozycji personelu obsługującego te urządzenia na stałych i zmiennych stanowiskach pracowników. Przeprowadzona ocena wskazuje stanowiska i obszary wokół urządzeń techniki wojskowej, które powinny podlegać szczególnej ochronie ze względu na zwiększone narażenie personelu.

Propozycja metody oceny ekspozycji pracowników na pole elektrostatyczne
Zygmunt J. Grabarczyk

Ekspozycja na pole elektrostatyczne może powodować elektryzację ciała pracownika przez indukcję. Skutkiem tego mogą być wyładowania iskrowe, powodujące rażenia pracowników, w następstwie czego pojawiają się niekontrolowane ruchy ciała, co grozi wypadkiem. Wymagania prawa pracy obowiązujące w Polsce, dotyczące ochrony przed polem elektromagnetycznym uwzględniają pole elektrostatyczne, jednak brak jest obecnie technicznych możliwości jego pomiaru. W artykule wykazano, że równoważny dla pomiaru natężenia pola elektrostatycznego może być pomiar ładunku elektrostatycznego indukowanego na powierzchni ciała pracownika. W tym celu można zastosować miernik ładunku przenoszonego w czasie wyładowania elektrostatycznego, opracowany w CIOP-PIB. Wykazano, że odczuwalne rażenia nie mogą wystąpić przy natężeniu pola elektrostatycznego mniejszym od 40 kV/m (tj. granicy strefy niebezpiecznej zdefiniowanej wymaganiami prawa pracy obowiązującymi w Polsce).
Przepisy międzynarodowe (np. dyrektywa 2013/35/UE) nie uwzględniają pola elektrycznego o częstotliwości mniejszej od 1 Hz, natomiast ocena narażenia na wyładowania iskrowe jest zgodna z postanowieniami zał. I do wymienionej dyrektywy.

Profilaktyka elektromagnetycznych zagrożeń wypadkowych w placówkach diagnostyki medycznej stosujących technikę rezonansu magnetycznego
Jolanta Karpowicz, Krzysztof Gryz

W artykule zaprezentowano przegląd najpoważniejszych i najpowszechniejszych elektromagnetycznych zagrożeń wypadkowych, jakie występują w placówkach medycznej diagnostyki rezonansu magnetycznego wskutek oddziaływania na obiekty materialne i ludzi, wywieranego przez pole magnetostatyczne wytwarzane nieprzerwanie przez magnes skanera. Należą do nich zagrożenia balistyczne (wynikające z przyciągania do magnesu obiektów ferromagnetycznych), zakłócenia pracy urządzeń elektronicznych (w tym implantów medycznych), wrażenia wynikające z powstawania prądów indukowanych w organizmie człowieka poruszającego się w polu magnetostatycznym. Ponadto nie można wykluczyć zagrożeń zdrowia związanych z przewlekłym narażeniem zawodowym na pola magnetostatyczne.

Ekspozycja na pola elektromagnetyczne a funkcjonowanie układu krążenia –
Alicja Bortkiewicz, Elżbieta Gadzicka, Wiesław Szymczak, Marek Zmyślony

Celem badań była ocena wpływu pól elektromagnetycznych na układ krążenia oraz sprawdzenie, czy i w jakim stopniu częstotliwość pola elektromagnetycznego i poziom ekspozycji wpływa na rodzaj występujących zaburzeń układu sercowo-naczyniowego i regulacji neurowegetatywnej. Badaniami objęto 5 grup pracowników: stacji elektroenergetycznych (50 Hz), średniofalowych obiektów nadawczych (738 – 1503 KHz), radioserwisów (150 – 170 MHz), wieloprogramowych obiektów nadawczych (VHF 30-300 MHz i UHF 0.3-3 GHz), Stacji Linii Radiowych (brak ekspozycji na pola elektromagnetyczne; charakter i system pracy taki sam, jak w obiektach nią objętych). Pracownicy SLR stanowili grupę kontrolną. Badaniami objęto łącznie 287 mężczyzn w wieku 21-69 lat.
U wszystkich przeprowadzono badania lekarskie: EKG spoczynkowe z analizą zmienności rytmu serca (HRV), 24-h EKG metodą Holtera oraz 24-h monitorowanie ciśnienia tętniczego krwi metodą ABPM. Analiza wykazała, że poziom ekspozycji nie przekraczał wartości dopuszczalnych przez polskie przepisy higieniczne. Jednakże zaobserwowano zmiany w układzie krążenia, które były skorelowane z parametrami charakteryzującymi ekspozycję i zostały wykryte dzięki zastosowaniu badań długookresowych, które nie są uwzględnione w badaniach profilaktycznych.

Kryteria oceny stanu zagrożenia wywoływanego elektryzacją środków ochrony indywidualnej pracowników
Jan Maria Kowalski, Małgorzata Wróblewska, Anna Mazik

W artykule omówiono warunki bezpiecznego użytkowania środków ochrony osobistej personelu w aspekcie zagrożeń wywoływanych występowaniem zjawiska elektryczności statycznej w środowisku pracy.
Przytoczono kryteria umożliwiające prognozowanie, identyfikację i ocenę powstających zagrożeń, ze szczególnym uwzględnieniem metod oceny stopnia zagrożenia pożarem i/lub wybuchem, w świetle wymagań Dyrektyw UE ATEX i innych dokumentów normatywnych.
Określono także zasady klasyfikacji jakościowej i kwalifikacji użytkowej środków ochrony osobistej pracowników, w aspekcie wymagań ochrony przed elektrycznością statyczną.